10304 P4210035

liturgia średniowieczna

Nieco uwagi należy poświęcić okresoni pokutnym. Pierwszy z nich to czas Adwentu, rozpoczynający się w przeddzień I Niedzieli Adwentu, a kończący się Wigilią Bożego Narodzenia. W tym czasie liturgii towarzyszą szczególne rytualne, ceremonialne i muzyczne zastrzeżenia. Drugi okres pokutny jest dłuższy i stopniowo staje się bardziej uroczysty. W obrządku łacińskim ido czasu ostatnich reform) rozpoczynał się, i był silnie zaznaczany przez liturgiczne zmiany, w Środę Popielcową (początek Wielkiego Postu j. Niedzielę Męki Pańskiej (początek okresu Męki Pańskiej). Niedzielę Palmpwą (początek uroczystego IHduum); okres ten kończy się wraz ze śpiewem Alleluja w przeddzień Wielkanocy.

Roczny cykl dni świątecznych (sanctorale)

Zarówno okresy roku liturgicznego jak i czas zwykły wypełniają pojedyncze dni świąteczne ujęte w sanctorale. W pewnej mierze sanctorale jest znacznie prostszą częścią kalendarza, ponieważ każde święto ma oznaczoną datę. Jednak mniejsze święta i obrzędy różniły się w poszczególnych regionach, zakonach monastycznych i diecezjach, a nawet w pojedynczych kościołach, mimo że główne święta i ich daty obowiązywały powszechnie w całym Kościele zachodnim. Obchody mniejszych świąt zmieniały się także na przestrzeni stuleci. Ranga święta ku czci św. Wacława jest wysoka w Czechach, św. Etheldredę czci się natomiast w okolicach Ely w Anglii.IŚwięci ci nie występują z reguły w tym samym kalendarzu) Kalendarz (a w szczególności sanctorale) wyraźnie wskazuje proweniencję średniowiecznej księgi liturgicznej. Zmiany w zakresie chronologii uroczystości można zilustrować na przykładzie święta Przemienienia Pańskiego (6 sierpnia), które do 1457 roku nie było oficjalnie przyjęte w Kościele zachodnim (chociaż występuje ono w niektórych wcześniejszych księgach).

Zasadnicza trudność związana z kalendarzem to wzajemne oddziaływanie temporale i sanctorale. Wiążą się z tym faktem dwa podstawowe problemy: pierwszy pojawia się wówczas, gdy wspomnienie świętej lub ["świętego pokrywa się ze świętem z temporale; drugi natomiast — kiedy dzień świętego wypada w niedzielę. Wypełnienie sanctorale dniami świątecznymi zrodziło potrzebę ustalenia przepisów, które uregulowałyby postępowanie w sprawie pokrywających Się celebracji (przepisy takie stały się z czasem bardziej szczegółowe). W temporale okres Bożego Narodzenia (tj. Boże Narodzenie) jest określony stałą datą. Zatem odniesienie sąsiadujących świąt jest niezmienne:

25    grudnia — Boże Narodzenie

26    grudnia — świętego Szczepana

27    grudnia — świętego Jana Apostoła

28    grudnia — Świętych Młodzianków

29    grudnia — świętego Tomasza z Canterbury (po 1173 roku)

31 grudnia — świętego Sylwestra

W konsekwencji tej stałości dni świąteczne w oktawie Bożego Narodzenia (tj. w tygodniu po Bożym Narodzeniu) występują często w temporale. Nie sprawdza się to w przypadku świąt wypadających w okresie ,ruchomym, czyli pomiędzy Siędemdzięsiątpicą a Bożym Ciałenr Okres ten w jednym krańcowym przypadku może wypadać pomiędzy 18 stycznia a 21 maja lub w drugiej skrajności — pomiędzy 3 marca a 24 czerwca. Jeden z najlepszych przykładów to święto Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny — 25 marca. Jest to ważne święto, przypadające niefortunnie (skoro uwzględnimy logikę zdarzeń) dziewięć miesięcy przed Bożym Narodzeniem. Może to wypaść w Wielkim Poście lub w okresie Wielkanocnym, albo w Wielkim Tygodniu. Jeśli wypada ono pomiędzy Wielkim Czwartkiem a Niedzielą Wielkanocną, musi być przeniesione. Przenoszone było rozmaicie. W średniowieczu przenoszono je powszechnie na środę lub czwartek następnego tygodnia. W ramach rytu trydenckiego przesuwano to święto na Poniedziałek Wielkanocny. Jednakże w przeoracie katedralnym w Norwich ustalono jego datę na 18 grudnia (postępując zgodnie z XIII-wiecznym zbiorem zwyczajów [Customary) instrukcji Soboru w Toledo).

Zwiastowanie NMP może posłużyć również do zobrazowania drugiego problemu, czyli święta wypadającego w niedzielę. Jest to jeden z najbardziej złożonych obszarów praktyki liturgicznej; w związku z tym Clement Maydeston opublikował w 1487 roku Directorium Sacerdotum. Praca ta miała na celu poprawę błędów i przedstawienie wszystkich 34 możliwych układów rocznego kalendarza w nawiązaniu do zwyczaju salisburskiego⁴.

Ranga dni liturgicznych

Istnieją dwie fundamentalne kategorie dni liturgicznych; święto i dzień powszedni. W tygodniu zwykłym niedziela jest uważana za święto, a pozostaję ..dni są powszednie. W kalendarzu średniowiecznym nie było

¹ Zgodnie z zasadami Maydestona, Zwiastowanie powinno być przeniesione na poniedziałek jeśli wypada w niedzielę (chyba że było świętem patronalnym danego kościoła) lub na Niedzielę Palmową.

71