21026 P4210045

utuhgia średniowieczna

t«rza. Ponieważ wybór psalmów własnych nie został znormalizowany, tym trudniej przedstawić ich wykaz w odniesieniu do praktyki średniowiecznej. jNjemniej reforma Brewiarza rzymskiego w XVI wieku i jej szerokie przyjęcie w ramach obrządku trydenckiego doprowadziły do większego ujednolicenia.}Niektóre psalmy własne podaje Aneks 2, a psalmy Nieszporów, przewidziane w obrządku trydenckim, omówione są w Rozdziale 10.

Podobnie jak w przypadku Mszy, psalmy Oficjum pierwotnie były śpiewane wraz z refrenami pomiędzy wersami. Jednakowoż w średniowieczu refren (antyfona) śpiewany był albo na początku i końcu każdego psalmu, albo na początku i końcu grupy psalmów. (Szczegóły dotyczące tych praktyk można odnaleźć w Rozdziale 6. omawiającym każde nabożeństwo z osobna.) Podobnie jak w Mszy, teksty antyfon w Oficjum oparte bvłv na psalmie, dla którego stanowiły obramowanie lub też wykorzystywały inne źródło (Pismo Święte) — stosownie dobrane do okresu liturgicznego czy święta. Repertuar anlyfon psalmowych był bardzo duży; podczas gdy psalmy z tygodnia na tydzień zasadniczo nie zmieniały się, o tyle antyfony w kolejnych tygodniach ulegały zmianie; zmieniały się także w związku z okresem liturgicznym i świętem. Niektóre teksty pokrywały się ze znajdującymi się w repertuarze mszalnym, jednak ich oprawa muzyczna w Oficjum była mniej staranna.

Trzeba odnotować jeszcze jedno zastosowanie psalmodii. Chociaż w średniowiecznym Oficjum bardzo wcześnie duża część psalmodii śpiewana była w każdym nabożeństwie, wyjątki z psalmów stanowiły również odpowiedź do czytań z Pisma Świętego lub dialogów w modlitwach wstawienniczych. Rozmiar odpowiedzi był zróżnicowany: w dialogach niedużych rozmiarów (pojedynczy werset i odpowiedź; forma używana również w modlitwach wstawienniczych), przez krótkie responsoria (refren — wers psalmowy — refren — Gloria Patri — refren, oparty na prostej formule muzycznej) aż po responsoria bardzo kunsztowne (sama struktura zbliżona do krótkiego responsorium, ale znacznie bardziej rozwinięta pod względem oprawy muzycznej). Te rozbudowane responsoria byty typowe zwłaszcza dla Matułinum i występowały po każdym czytaniu (lekcji).

Funkcjonalne zróżnicowanie psalmodii

Wiadomo już, że psalmy stosowane były w liturgii w rozmaity sposób. Podobne zróżnicowanie istnieje w ich opracowaniu muzycznym i sposobie wykonywania.

Każdy podręcznik o muzyce średniowiecznej naświetla różnice istniejące pomiędzy psalmodią antyfonalną a responsorialną. W rzeczywistości, w kontekście muzycznym często trudno odróżnić te dwa rodzaje psalmodii, jako że od początku każdy z nich posługuje się zasadą refrenu.

W obydwu przypadkach występują melodie zarówno proste, jak i rozwinięte.

Najprościej odróżnić je na podstawie funkcji, jaką pełnią: psalmodia responsorialna następuje zawsze po czytaniu — jest to odpowiedź na czytanie; psalmodia antyfonalna rządzi się swoimi prawami — raz towarzyszy ceremonialnym czynnościom Mszy, innym zaś razem jako uwielbienie Boga lub modlitwa występuje na początku każdego nabożeństwa. W średniowieczu te dwa podstawowe typy psalmodii zmieniły swój format (zwłaszcza te ze skróconymi tekstami) oraz sposób realizacji.

W obu przypadkach pierwotna zasada była zbliżona: psalm i powtórzenia refrenu, oddzielające wersy psalmu (refren śpiewany przez wszystkich). Indywidualne rozróżnienie typów psalmodii można zreasumować w następujący sposób:

Śpiewy responsorialne

Cechy obrzędowe:

—    zawsze następują po czytaniu z Pisma Świętego;

—    Graduał i Alleluja w Mszy;

—    rozbudowane responsoria w Matutinum\

—    krótkie responsoria w innych nabożeństwach Oficjum:

—    soliści śpiewają początek i wers (wersy) psalmowe.

Cechy muzyczne:

—    spójność stylistyczna uzyskana przez rozwiniętą melizmatyczność albo sylabiczność (w obydwóch przypadkach — element formuły muzycznej).

Układ formalny:

—    Refren — Wers — Refren lub Refren — Wers — Refren — Gloria Patri — Refren; układy te bywają upraszczane; istnieje wiele wariantów, w tym częściowe powtarzanie refrenu (patrz Rozdział 6).

Aspekt ceremonialny:

—    soliści śpiewają swoje partie z pulpitu znajdującego się na stopniu chóru lub z podwyższenia; pomiędzy solistami a chórem powstaje przestrzenny dialog.

Antyfonalne psalmy i śpiewy

Cechy rytualne:

— psalmy i kantyki w Oficjum najczęściej wykonywane są przez dwie strony chóru śpiewąjące kolejne wersy;

91