Pozytywizm leksykon literatury polskiej9

(1886). Myśli Renana przybliżyła polskim c/ylolnlkom Eliza Orzeszkowa, która przetłumaczyła IV tom Początków chrześcijaństwa i opublikowała studium krytyczne komentujące jego poglądy, zwłaszcza zastosowanie zasady „naturalnej przyczynowości" w interpretacji dziejów > religii.

reportaż

Gatunek publicystyczny o charakterze sprawozdawczo-dokumentacyjnym. Obejmuje teksty, w których autor relacjonuje zdarzenia znane mu z autopsji. Zasadniczą zaletą tego gatunku jest wiarygodność i rzetelność przekazu.

W XIX w. termin „reportaż" nie byt znany (chociaż autorów nazywano „reporterami"); stosowano takie nazwy, jak sprawozdanie, korespondencja, opis, wrażenia i listy z podróży. Tematyka reportaży, zapełniających systematycznie prasę codzienną i tygodniową, odznaczała się dużą różnorodnością. Obejmowała, zwłaszcza w prasie „brukowej" (np. „Kurierze Warszawskim”), bieżące zdarzenia krajowe i zagraniczne: pożary, powodzie, wypadki drogowe, katastrofy, także imprezy kulturalne, ekspozycje wystawiennicze (m.in. wystawy światowe w Paryżu, Wiedniu, Filadelfii), uroczystości (np. jubileusz 25-lecia > Szkoły Głównej Warszawskiej, odsłonięcie pomnika Mickiewicza), imprezy rozrywkowe (występy cyrkowe, bale dobroczynne i karnawałowe, majówki na Bielanach) itd. Niektóre tematy miały posmak sensacyjny i kryminalny (tragiczna historia zakonnicy Barbary Ubryk, zastrzelenie pięknej aktorki Marii Wisnowskiej przez oficera rosyjskiego). Szczegółowe sprawozdania z przebiegu najsłynniejszych rozpraw sądowych wydawano we Francji i Niemczech w wielotomowych zbiorach zwanych pitawalami.

Ważnego i atrakcyjnego materiału dostarczały wojny, obserwowane przez specjalnych korespondentów (jednym z nich był Arthur Conan Doyle); szczególnie wiele miejsca poświęcano wojnie krymskiej, bałkańskiej i fran-cusko-pruskiej. Relacje z pól bitewnych, jak i w ogóle z wydarzeń o charakterze politycznym (np. ze spotkania monarchów) nie mogły kolidować z „racją stanu" zaborczych państw i wywoływały nadzwyczajną czujność > cenzury.

Największe zainteresowanie budziły relacje z podróży, towarzyszące odkrywaniu nieznanych lądów i wypełnianiu „białych (dosłownie) plam" na mapie świata. Emocje wywoływały zwłaszcza książki stawnych odkrywców śrddko-wej Afryki, szukających źródeł Nilu, m.in. Davida Livingstone’a, Henry'ego Stanleya i naszego Stefana Szolc-Rogozińskiego. Opisywali oni szczegółowo nowo poznane góry, rzeki i jeziora, tubylcze plemiona - ich wygląd, obyczaje, religię, sposób życia; dalej - bardzo liczne, nie znane dotychczas przyrodnikom rośliny, zwierzęta, owady itp. Uczony geograf i przyrodnik byt w XIX w. równie wielkim bohaterem jak średniowieczny błędny rycerz i rów-nleż jak len rycerz odznao/nl nu,* cl/iwnclwaml I skłonnością do awantur. Naukowiec słał się atrakcją powieści przygodowych Juliusza Verne'a (m.in. Wyprawa do wnętrza /iomi), Conan l)oyle'a (Świat zaginiony) i innych. Po-dróżomanię wywołała łatwość przemieszczania się w związku z wynalezieniem kolei żelaznej I statku parowego.

„Listy z podróży" pisywano też z krajów mniej egzotycznych - Ameryki, Palestyny, Indii, a także z dobrze znanych, ale zawsze atrakcyjnych krajów i miast europejskich - Grecji, Wioch, Hiszpanii, Anglii, Aten, Pompei, Paryża, Konstantynopola, ze śródziemnomorskich, nadatlantyckich i alpejskich kurortów.

Najlepszym polskim reporterem był > Henryk Sienkiewicz jako autor > Listów z podróży do Ameryki, Listów z Afryki, korespondencji z wycieczek do Aten. Rzymu, Neapolu, Nervi i Madrytu. Ciekawe „szkice” i „wrażenia z podróży" pisywali też > Maria Konopnicka, > Ignacy Sewer Maciejowski (także o tematyce polskiej), Sygurd Wiśniowski i inni.

rusyfikacja > Królestwo Polskie Rzecki Ignacy

Tadeusz Fijewski jako Ignacy Rzecki w filmie J. W. Hasa Lalka

Bohater > Lalki > Bolesława Prusa,

„dickensowska" postać dziwaka i fanta-sty. W Pamiętniku starego subiekta świadomie autoironicznie kreuje własną oso- -bowość. W refleksji Rzeckiego dominuje przekonanie, że w rzeczywistości II potowy XIX w. znikają wzorce moralne, wszystko oparte jest na zasadach paradoksalnej gry, W jego światopoglądzie politycznym przeważają nadzieje na interwencje państw zachodnioeuropejskich, przede wszystkim Francji, oraz wiara w młodego Napoleona {w swojej biblioteczce ma zbiór książek poświęconych historii pierwszego Cesarstwa, trzy biografie Napoleona, Garibaldiego i Kossutha). Zgodnie z atmosferą duchową epoki romantyzmu Rzecki pielęgnował w sobie kult zwycięskiego mitu dynastii napoleońskiej. Podczas Wiosny Ludów na Węgrzech, w której uczestniczył ze swoim przyjacielem, Augustem Katzem, walczył o Polskę demokratyczną. Polityczna klęska romantyzmu nie jest jecfnak w Lalce przekonująca. Prus przyznaje Rzeckiemu racje moralne, ukazując rozkład spo-