74334 Pozytywizm leksykon literatury polskiej4

gnięclem na polu publicystyki były jego cotygodniowe Kroniki lwowskie (1868-1886); na nich to właśnie wzorowali się felietoniści warszawscy * z > Bolesławem Prusem na czele (> felieton)

Pierwsze i najlepsze powieści Lama - Wielki świat Capowic (1869), Koro-niarz w Galicji (1869) i Głowy do pozłoty (1873) - są satyrą na życie polityczne, społeczne i obyczajowe galicyjskiego ziemiaństwa, sfer mieszczańskich i urzędniczych. Pierwsze dwa utwory ponadto tączą się tematycznie z powstaniem styczniowym. Pisarz do perfekcji opanował poetykę powieści satyrycznej: w narracji posługiwał się parodią, ironią i groteską, w świecie fabularnym postaciami skarykaturowanymi. Ośmieszał i piętnował wynaturzenia biurokratyczne - korupcję, przekupstwo, łapownictwo, prywatę, goloslo-wie szlacheckich „patriotów”, niezdolnych do autentycznego udziału w powstańczym zrywie; ksenofobię w relacjach polsko-ukraińsko-żydowskich; liczne przywary życia prywatnego - plotkarstwo, snobizm, obłudę itd. (> literatura satyryczna).

Mniej udane są późniejsze utwory powieściowe: Idealiści (1876) i Dziwne kariery (1880). Pierwszy jest satyrą na dewocję i klerykalizm, drugi na intrygi i rozgrywki partyjne osób autentycznych, obdarzonych w powieści fikcyjnymi nazwiskami („powieść z kluczem”).

Ilustracja H. Zakrzewskiej-Zaleskiej do noweli H. Sienkiewicza

Utwór > Henryka Sienkiewicza, powstały w 1880 r., jedna z najwybitniejszych nowel polskich, doskonale skomponowana, z dobrze obmyślonym punktem kulminacyjnym i puentą. Jak zaznaczył sam autor, „opowiadanie to osnute jest na wypadku rzeczywistym, o którym w swoim czasie pisał J[ulian] Horain w jednej ze swoich korespondencyj z Ameryki". Akcja rozgrywa się w Aspinwall kolo Panamy i obejmuje historię miejscowego latarnika Skawińskiego. Historia ta jest jakby dwuwarstwowa. Zawiera po pierwsze dzieje bohatera jako uczestnika europejskich powstań i rewolucji, po drugie jako emigranta 'politycznego, który usiłuje bezskutecznie znaleźć sobie w Ameryce nową przystań życiową. Skawiński stale ponosi tu klęskę, ale nie rezygnuje z dalszych starań, mimo przeciwności losu, podobnie jak później bohater opowiadania Ernesta Hemingwaya Stary człowiek i morze. Jego dzieje nabierają więc wymiaru egzystencjalnego, obrazują „dolę człowieczą”, wskazują na konieczność godnej

walki o własny los, W punkcie kiilniiiincy|nym Skawiński, zaczytany w otrzymanym właśnie Panu Tadeuszu, zapomniał zapalić latarnię i stracił tak ważną dla siebie posadę. Poniósł kolejną klęskę, ale wzmocniony odnowioną miłością do tego, co najcenniejsze - do utraconego kraju rodzinnego jako jedynej przestrzeni sakralnej podejmuje dalszą wędrówkę, pełną trudu i znoju.

Listy z podróży do Ameryki ______

Stado bawołów uciekających przed pociągiem. Rysunek z „Kłosów'

Cykl > reportaży > Henryka Sienkiewicza, drukowanych w „Gazecie Polskiej" w I. 1876-1878. Tematem ich są obserwacje i wrażenia reportera odbywającego podróż przez Niemcy,

Anglię, Ocean Atlantycki i Amerykę odrowego Jorku do Kalifornii, gdzie w Anaheim niedaleko Los Angeles przygotowały farmę dla kilku znajomych, w tym Heleny Modrzejewskiej, którzy chcieli prowadzić tu „business” w stylu amerykańskim. Przedsięwzięcie nie udało się, Modrzejewska musiała dorabiać występami na scenach w San Francisco i innych miastach. Odniosła „przy okazji" wielki sukces artystyczny, o którym z dużą satysfakcją donosił Sienkiewicz w obszernych korespondencjach.

W Ustach z podróży autor szczęśliwie łączył rzetelność informacji z osobistymi doznaniami i przeżyciami. Niekłamany zachwyt budziła w nim bujna przyroda, nie skażona jeszcze zanieczyszczeniami cywilizacyjnymi; pisarz z wielką radością czynił wyprawy w góry w towarzystwie doświadczonego

' trapera, brał udział w polowaniach na grizzly, pumy i bawoły. Jeśli chodzi o kwestie społeczne, to imponowała mu niezwykła przedsiębiorczość i aktywność mieszkańców kraju, rozwój cywilizacyjny i gospodarczy, respektowanie zasad demokratycznych w życiu publicznym; w Stanach zakończyła się właśnie krwawa wojna secesyjna, w wyniku której zniesiono niewolnictwo Murzynów. Nieprzychylne sądy reportera wywołała natomiast polityka władz wobec Indian, zamykanych w rezerwatach, także brak dostatecznej opieki nad imigrantami, w tym również nad ludnością polską, nierespekto-wanie w powstających dopiero osadach i miastach obowiązującego prawa, zastępowanego nieraz przez „prawo linczu".

literatura dla dzieci i młodzieży .    __

Szeroko rozbudowany i różnorodny gatunkowo dział piśmiennictwa, przystosowany do możliwości percepcyjnych (odbiorczych) młodych czytelni-