S5008489

118

może należałoby wnieść jeszcze 2 półkoski z Hristo Danova (ryc. 11/18) pod Plovdivem, typu częstego w oppidach celtyckich ²⁰⁴, w tym jeden z nich został znaleziony z charakterystyczną kolistą skuwką ²⁰⁴. Znalezisko to zawierało poza tym tylko niestety mało charakterystyczne fragmenty ceramiki.

OZDOBY Z CMENTARZYSK TYPU PADEA-PANAGJURSKI KOLONII

Części stroju i ozdoby są rzadkimi znaleziskami w zespołach grupy Padea-Panagjurski Kolonii. Najliczniejsze są zapinki (Corlate, Altimir — 2 okazy, Bajlovo, Carevec, Panagjurski Kolonii, Pavolće — 2 okazy, Pleven, Tamava) i części pasa (Corlate, Komarevo, Urdinita, Panagj urski Kolonii). Nieco większa seria zapinek typów środkowo- i późnolateńskich pochodzi ze znalezisk luźnych ²⁰⁶.

Spośród zapinek znanych z zespołów grupy Padea-Panagj urski Kolonii wyróżnia się jedna fibula srebrna z Tarnavv (ryc. 12/1), która należy do tzw. typu Bukjovd (Strpci). Jest to typ zapinek pochodzenia południowego. Okaz nasz reprezentuje lokalną odmianę (typ III według A. Dimitrovej) ¹⁷, zapewne najmłodszą. Pokrewne okazy fibul należą do horyzontu czasowego wyznaczonego przez młodsze trackie groby książęce i skarby (koniec V i IV w. p.n.e.). Takie jednak datowanie naszego egzemplarza wydaje się wątpliwe z uwagi na chronologię pozostałych zabytków z kurhanu nr 1 w Tamavie-Mitkov Vrahu, zwłaszcza miecza z dzwonowatym jelcem. Musimy się więc liczyć z dość długim przeżywaniem się tych fibul. Nie można też jednak wykluczyć ewentualności, iż zabytki z tego kurhanu nie tworzą zespołu zwartego, co tłumaczyłoby ich znaczną rozpiętość chronologiczną ²⁰⁸.

Serię zapinek typu lateńskiego rozpoczynają fibule: brązowa, posrebrzana z jaskim w Lakatniku i zbliżona brązowa ze świątyni w Liljaće, obie schematu wczesnolateóskiego. Stosunek czasowy obu okazów do

materiału towarzyszącego nie jest jasny, a ich chronologię trudno ustalić precyzyjnie. Nie można ich jednak zaklasyfikować do okresu wcześniejszego niż LT C. Zapinka z Lakatnika (ryc. 12/2) wydaje się być zmodyfikowaną pod wpływem form lateńskich pochodną fibul z jednostronną spiralą z Jezerine które wywodzą się od tzw. zapinek trackich epoki poprzedniej. Ten pierwowzór naszego okazu odnosi Z. Marie do I fazy wpływów celtyckich na obszary Bośni (lata 370 - 260 p.n.e.) lub do m fazy tzw. kultury Japodów ^2,°. Okres ten stanowi więc datę post quem dla fibuli z Lakatnika. Długa wielozwojowa sprężyna zbliża naszą zapinkę do zaawansowanych form środkowolateńskich oraz późnolateńskich, w szczególności do tzw. typu Omavasso²¹¹. Zwraca też uwagę podobieństwo do fibuli z grobu 100 w Ribiću, odnoszonego już do I w. n.e.²¹², oraz do fibuli zamocowanej jako zapięcie przy falerze ze skarbu w Herastrau, datowanego nie wcześniej niż połowa I w. p.n.e.^m Ścisłe wreszcie analogie do omawianej fibuli wystąpiły w Olbii, w tym w zespołach grobowych datowanych na I w. p.n.e. lub 1 w. n.e. ^2M Te fakty pozwalają datować zapinkę z Lakatnika, pomimo jej archaicznej formy, na późny okres lateński.

Zapinka z Liljaće (ryc. 12/3), pokrewna omówionej poprzednio, posiada również analogie w Jezerine, odnoszone przez Z. Marića do III fazy wpływów celtyckich w tej strefie (lata 150 p.n.e. — 9 me.) ***, nie są to jednak ścisłe odpowiedniki. Najbliższa naszej jest bodaj zapinka z grobu 255 w Ribiću, zaliczonego przez Marića do Va fazy kultury Japodów (ca 100 p.n.e. — 35 r. pm.e.)***. Z przytoczonych danych wynika, że obie fibule pochodzą prawdopodobnie z późnego okresu lateńskiego, z okresu istnienia cmentarzysk typu Padea-Panagj urski Kolonii.

Stosunkowo bardzo wczesny wydaje się być fragment srebrnej zapinki „wczesnolateńskiej” z Kopanej Mogiły w Pavolće (ryc. 12/6), datowanej na podstawie miecza do LT C. Jej szeroki, blaszkowaty kabłąk

²⁰⁹ Por. Z. M a r i ć 1963, tabL I 13.

mo Z. Marić 1963, & 67; tenże 1968, s. 26 ł, ryc. 3/2, tabela m nr 94, 95. Zbliżone uformowanie nóżki posiada też jedna z fibul pochodząca przypuszczalnie z Sonnenburga w południowym Tyrolu (W. Kramer 1960, g 21, ryc. 2/5).

mi J. Dechelette 1927. & 766, ryc. 539; J. Filip 1956, | 118; J. BfeA 1964, s. 213 n. tabl. 3/229, 242. Por. też liczne serie z Fodzemlja i Magdaleńskiej Góry <S. Gabrovec 1966a. tabL 21/1, 4. 8-10, 22/7-9, 23/1, 2, 5-7, 9, 10), a także znaleziska z Ribića i Jezerine (Z. Marić 1968, tabL IV-VI. IX-XX, XXIII).

“Z. Marić 1968, tabL XIX 27.

D. Popescu 1945-1947, ryc. 1/4.

^,M A. I. Furman’ska 1953, s. 78, tabL I 6-9; A. K. Ambro z 1968, 8. 21, tabL I 12, 13.

»» Z. Marić 1963, s. 78, tabL II 8. 9; tenże 1968, tabela VI nr

2010/03/01 23:12

1

For. np. J. Filip 1956. & 176, tabl. GXXI 5; V. I. Bidzilja 1964, &. 99 ł, taW. I 6-8.

*    For. V. I. Bidzilja 1964, tabl. I 5.

*• Do grupy fibul środkowo- łub późnolateńskich zaliczano też niesłusznie kilka dalszych egzemplarzy z terenu Bułgarii, a to z okolic Starej Za góry (B. D j a-ković 1921-1922, a. 38-40, ryc. 24, 25b; P. Detev 1963, s. 55, 60, ryc. 12/3; R. Vulpe 1930, s. 63. tabl. 28) i z miejscowości nieznanych (B. Djaković. 1921-1922, ryc. 23b. 26; P. Detev 1963, ś. 55, ryc. 12/4).

■ For. A Dimitrova 1966; tejże 1969.

*    Kurhan ten nie byl metodycznie badany. Teoretycznie zachodzi więc możliwość iatmenia 2 pochówków, czego nie zaobserwowali znalazcy; pierwotnego z fibulą i wtórnego z mieczem. Należy jednak zaznaczyć, iż brak jest danych, aby w tym czasie występowa! tu zwyczaj wkopywania grobów w starsze kurhany.