skanowanie0094 (4)

20

bowiem nie zabiega o podporządkowanie sobie Innych, lecz o podporządkowanie rozumowi własnych namiętności, odpowiadając tylko przed sobą. Jedynie mędrcy są nieomylni, prawdomówni, nigdy nie szkodzą, nie krzywdzą innych ani siebie.! Obce są im namiętności; nie są miłosierni i nikomu niczego nie wybaczają, bo też nie należy uchylać kar ustanowionych przez prawo, zaś „ustępstwa i litość; nie przystają duszy, która uważa karę za rzecz konieczną” [5, s.425].

Każdy ma obowiązki wobec społeczeństwa

Mędrzec jest ze swej natury predestynowany do czynnego życia społecznego.;: Błędem więc byłoby sądzić, że ideałem dla stoików jest życie samotnicze i egoisty-] czne; to namiętności są egoistyczne. Życie zaś zgodne z rozumem-cnotą godzi in-J teresy osobiste i społeczne. Człowiek bowiem z natury] funkcjonuje w społecznym organizmie, uczestniczy] w życiu różnych grup i ma wobec nich obowiązki. Sza-i cunek dla rodziców i rodzeństwa uważali stoicy za obowiązek, sytuując go zaraz' po szacunku dla bogów, zaś brak owego szacunku przypisywali ludziom złym.

Nie może jednak szacunek przekształcać się w naruszającą rozumność namięt-j ność; jeśli „...obdarzyły cię nieba uroczą żoną i ślicznym dziecięciem — pisze Epik-' tet — nic nie przeszkadza ci (...) radować się nimi, jednak kiedy zawoła sternik, biegnij czym prędzej na okręt pozostawiając to wszystko i więcej nie troszcząc się] o nie” [1, s.328].

Szacunek dla innych, a nawet życie dla drugich, jest — zdaniem niektórych stoi-] ków, jak np. Seneki — głównym źródłem naszego szczęścia. Dlatego „lepiej jest¹; doznać szkody samemu niż szkodzić komuś innemu”. Ci inni zaś, to nie tylko ro-; dżina, ale także przyjaciele, naród a nawet cała ludzkość.

Stoicy głosili braterstwo wszystkich ludzi przekraczające granice państw i utrwalonych w Grecji podziałów na Hellenów i barbarzyńców, na obywateli i niewolników. Chociaż więc stoicka etyka społeczna nie wysuwa żadnych propozycji reformatorskich, trzeba raz jeszcze podkreślić, iż byli oni w starożytności myślicielami, którzy sprzeciwiali się niewolnictwu; w niewolnikach widzieli — niesłusznie pogardzanych — ludzi-braci.

Etyka stoików była nie tylko optymistycznym programem moralnym dla wielu zagubionych, zniewolonych okolicznościami życia Greków (a także Rzymian);; zawierała również wiele wątków teoretycznych, do których nawiązali filozofowie! moralności następnych okresów, zwłaszcza św. Augustyn, Spinoza, czy Kant.^ W stoickiej koncepcji etycznej pojawia się nowy element, bardzo ważny dla mo- i ralności — wola — która, w wyniku działania rozumu, może być wolna stając się warunkiem życia cnotliwego. Wielu krytykowało stoików, uznając za błędne utoż-| samianie szczęścia z cnotą, bycia szczęśliwym /. byciem cnotliwym, podkreślając, > że nie zawsze cnota do szczęścia prowadzi.

Problemy do dyskusji: 1. Jakie widzisz relacje między cnotą i szczęściem?\ 2. Czy stoickie „opanowanie uczuć" l „przenikliwość refleksji”, bez dodatkowych i założeń, zawsze prowadzą do dobra? 3. Jaką rolę pełni w koncepcji stoików wola?\ 4. Państwo — winno być ono dobrem wyższym niż Jednostki?

4. Szczęście jako przyjemność w etyce Epikura

Twórcą hedonizmu był żyjący w IV w. p.n.e. Arystyp z Cyreny. Jednakże W potocznej świadomości hedonizm kojarzony jest z imieniem Epikura (341-270 p,n.e.), autora ponad 40 dzieł filozoficznych, z których ocalały jedynie „Artykuły”, fragmenty rozprawy „O naturze” oraz trzy listy, w tym „List do Menojkeusa”. To cplkurejski hedonizm właśnie uznawany jest za jedną z najbardziej wpływowych R zarazem kontrowersyjnych koncepcji etycznych epoki starożytności. Interpretatorzy tej filozofii wahają się między dwiema, w istocie skrajnie przeciwstawnymi, możliwościami. Pierwsza z nich ocenia epikureizm jako etykę, która na najwyższym podium stawia rozkosze cielesne i namawia do korzystania z nich bez żadnych ograniczeń, degradując tym samym rozumność człowieka. Druga zaś głosi, iż Epikur, dzięki swej koncepcji zdecydowanego uprzywilejowania potrzeb duchowych, propagował i realizował ideał życia ascetycznego.

„Gościu, tutaj będzie ci dobrze: tutaj dobrem najwyższym jest rozkosz” — oto napis, jaki widniał na bramie słynnego, założonego w 306 r. p.n.e. przez Epikura ogrodu-szkoły. Napis z jednej strony tłumaczy powody pewnych kłopotów interpretacyjnych związanych z opisywaną koncepcją, z drugiej strony zaś stanowi udatne wprowadzenie w jej treść.

Epikurejski hedonizm, podobnie jak inne koncepcje etyczne epoki starożytności, utożsamia dobro moralne ze szczęściem jako ostatecznym celem ludzkich dążeń.

Szczęście - to przyjemność

Tym, co wyróżnia go spośród propozycji formuło ^{2 1}

1

przyrodzone dobro oraz punkt wyjścia wszelkiego wyboru i unikania; do niej w końcu powracamy, gdy odwołujemy się do czucia jako kryterium wszelkiego dobra” [6, s.247].

Epikureizm kwestionuje zatem ogłoszone przez Platona, Arystotelesa oraz stoików przeświadczenie o obiektywności dobra. Dobro, podobnie jak inne wartości, nie jest dla niego bytem idealnym i niezmiennym, który mógłby służyć człowiekowi jako podstawa dla moralnego wartościowania, podobnie jak nie jest też cechą przedmiotu. Epikur zaproponował tutaj drogę myślenia, wybraną również przez sofistów. Prezentowany przez niego aksjologiczny subiektywizm sprowadza bowiem dobro do sfery doznań jednostki, czyniąc je wartością potencjalnie łatwo dostępną człowiekowi, lecz zarazem nadając mu status pewnej względności.

Jak wspomnieliśmy, to Aiystyp po raz pierwszy w dziejach uznał przyjemność za najwyższe dobro i podstawowy cel ludzkiego życia. W jego też filozofii odnaleźć można, rozbudowany potem w myśli epikurejskiej, postulat minimalizacji cierpień i maksymalizacji przyjemności jako najbardziej skutecznej drogi prowadzącej do szczęścia. Podczas jednak gdy cyrenaik każdą przyjemność uznał za jednakowo

2

wanych w tym czasie, jest odpowiedź na pytanie: czym owo szczęście miałoby być? Cechą charakterystyczną hedonizmu jest utożsamianie Bzczęścia z przyjemnością. Epikur powiada mianowicie: „przyjemność jest początkiem i celem życia szczęśliwego. Ona to bowiem, według nas, stanowi pierwotne