skanuj0021

język nowych mediów > operacje >

Natomiast montaż w kadrze był używany znacznie rzadziej w historii filmu. Przykładem wykorzystania./montażu tego;vtypu może być sekwencja snu z nakręconego w 1903 roku filmu Edwina Portera Życie amerykańskiego strażaka, w którym obraz snu pojawia się nad głową śpiącego człowieka. Inne przykłady to techniki stosowane przez awangardę filmową lat 20. XX wieku: nakładanie obrazów (jak w filmie Człowiek z kamerą Wiertowa) czy podział ekranu na kilka części (na przykład podzielony na trzy segmenty ekran w filmie Gance'a Abela Napoleon z 1927 roku), tylna projekcja, wykorzystanie głębi ostrości^{1 2} oraz inne strategie kompozycyjne używane do łączenia planu bliskiego i dalekiego

\v uimiu lubuLuuyiii montaż równoległy peini różne funkcje. Jak już wspomniałem, tworzy on poczucie obecności w przestrzeni wirtualnej. Wykorzystywany jest również do zmiany znaczenia poszczególnych ujęć (efekt Kuleszowa)³, czy też dokładniej - do konstruowania znaczenia z osobnych fragmentów rzeczywistości profilmowej. Jednakże użycie montażu równoległego wykracza poza konstruowanie artystycznej fikcji. Staje się on również kluczową technologią manipulacji ideologicznej, jest wykorzystywany między innymi w filmach propagandowych, dokumentalnych, wiadomościach, reklamach. Pionierem montażu ideologicznego jest Dziga Wiertow. W 1923 roku analizował on sposób montowania kolejnych odcinków cyklu Kino-Prawda z ujęć kręconych w różnych miejscach i w różnym czasie. Tak wyglądał jego montaż: „trumny bohaterów narodowych składa się do grobu (filmowano w Astrachaniu w 1918 roku), groby się zasypuje (Kronsztadt, 1921 rok), salut armatni > (Piotro-gród, 1920 rok), wieczna chwała, głowy się odkrywają (Moskwa, 1922 rok)”^{4 5}. Oto inny przykład: „montaż zdjęć z powitania Lenina przez ludzi i maszyny, zdjęć wykonanych w różnym czasie i różnych miejscach"34. Film - według teorii Wiertowa - może przezwyciężyć swą indeksową naturę dzięki montażowi, pokazując widzowi obiekty, które nie istnieją w rzeczywistości.

Archeologia kompozytowania: wideo czenko, El Lissitzky, Hannah Hoch, John Heartfield i dziesiątki innych mniej znanych artystów i projektantów XX wieku). Jednakże na obszarze ruchomych obrazów dominuje montaż równoległy, jest on główną operacją kina, tworzącą fikcyjne rzeczywistości.

Pó II wojnie światowej dokonała się stopniowa przemiana od filmowego do elektronicznego zapisywania i edycji obrazu. Ta przemiana przynosi ze sobą nową technikę - kluczowanie. Jest to podstawowa technika używana dzisiaj powszechnie w produkcji telewizyjnej i wideo, polega na łączeniu dwu różnych źródeł obrazu. Obszar jednolitego koloru w jednym obrazie może zostać wycięty i zastąpiony obrazem z innego źródła. Co istotne, tym drugim źródłem może być kamera pokazująca obraz na żywo, zapisana wcześniej taśma, grafika generowana przez komputer. Zwiększają się w ten sposób możliwości imitowania rzeczywistości.

Kiedy w latach 70. elektroniczne kluczowanie stało się częścią telewizyjnej praktyki, tworzenie nie tylko nieruchomych, ale i ruchomych obrazów zaczęło rutynowo wykorzystywać montaż w kadrze. Projekcja tylna

1

   Tutaj w znaczeniu konwencji narracyjnej polegającej na wykorzystaniu kilku planów zawartych w tym samym ujęciu. Kolejne wykorzystanie każdego z planów pozwalało na stosowanie montażu wewnątrzujęciowego i wyeliminowanie cięć montażowych [przyp. tłum.].

2

   Przykłady filmów Obywatel Kane i Iwan Groźny zaczerpnięto z pracy Aumont, Acstbe-tics of Film, 41.

3

   Lew Kuleszów przeprowadził na początku lat 20. eksperyment, montując ujęcie nieruchomej twarzy aktora z ujęciami talerza zupy, kobiety w trumnie i śmiejącego się dziecka. Publiczność przypisała neutralnej twarzy kolejno uczucia głodu, rozpaczy i czułości. Efekt Kuleszowa udowodnił, iż montaż odgrywa ogromną rolę w formowaniu znaczeń w filmie [przyp. tłum.].

4

   Dziga Wiertow, Kinocy. Przewrót, [w:] Dziga Wiertow, Człowiek z kamerą. Wybór pism, Tadeusz Karpowski (tłum.), Warszawa 1976, s. 28.

5

   Ibidem.

> Lev Manovich > www.waip.com.pl