skanuj0030 (154)

' Przyjęcie demograficznego określenia urbanizacji nie prowadzi wcale do jakiegoś zdecydowanego ograniczenia problematyki socjologicznych studiów nad miastem. .Wręcz przeciwnie, nawet badacze, którzy opowiadają się za skrajnie demograficznym ujęciem, jak np. K. Davis, są świadomi „rewolucyjnych zmian, jakie w całokształcie życia społecznego przynosi ze sobą urbanizacja” ^<J. Stosowane przez tych badaczy'wskaźniki stanowić więc < powinny nie zakończenie, lecz początek wszelkich socjologicznych refleksji nad miastem i procesami urbanizacyjnymi. Jest to zgodne ze stanowiskiem O. Lewisa, który uważa, że kluczowe w koncepcji Wirtha zmienne są użyteczne jedynie przy formułowaniu elementarnej, roboczej definicji miasta⁴². W toku prac badawczych taka charakterystyka urbanizacji winna być wzbogacona o całe zestawy dalszych zmiennych, które łącznie z tymi elementarnymi wskaźnikami będą dopiero w stanie^wyjaśnić całokształt zjawisk i procesów zachodzących w mieście.

Podkreślić jednak należy, że nie chodzi tu o włączanie do definicji urbanizacji jakichś zmiennych o charakterze kulturowym, lecz jedynie o bliższą charakterystykę owych punktów, w których nastąpiła lub następuje koncentracja ludności. Socjolog nie może bowiem zakończyć swych analiz na^prezentacji prostych danych statystycznych mówiących o odsetkach osób mieszkających w miastach poszczególnych kategorii wielkości. Szczegółowa charakterystyka miast jest np. niezbędna dla badaczy, którzy pragną ustalić całokształt wpływów, jakie na zachowanie człowieka wywiera jego społeczno-przestrzenne środowisko. Cechy tego środowiska pojmować bowiem należy w sposób możliwie jak najszerszy, obejmując tą nazwą wszelkie charakterystyki, co do których istnieje uzasadnione przekonanie o ich społecznie doniosłym znaczeniu. Przy takim podejściu wachlarz problemów badawczych jest niezwykle szeroki. Można więc np. badać, w jaki sposób urbanizacja wpływa na przemiany w systemach wartości, ^{1 2 3 4 5}

:Zasada..rozpatrywania procesów .koncentracji ludności na ;tle' i w powiązaniu z innymi dokonującymi się 'jednocześnie przeobrażeniami jest nawiązaniem do jednego z podstawowych postulatów sformułowanych w rozdziale poprzednim:    miasto

i

I

może być zrozumiane tylko w kontekście społecznym, w którym się znajduje" ⁶. Urbanizacja traktowana jest w ten sposób równoprawnie jako jeden z wielu czynników/ które mają wpływ na przemiany zachodzące we współczesnym świecie. Odpowiedź na pytanie, czy sprowadza się ona'wyłącznie do faktów czysto ekologicznych, tzn. do zmiany miejsca zamieszkania przez określoną liczbę ludzi, czy stanowi również doniosły fakt kulturowy, gdyż w istotny sposób zmienia styl życia wielu osób, jest otwartą kwestią dla dociekań empirycznych. Tylko „wąska" demograficzna definicja urbanizacji pozwala w sposób poprawny sformułować odpowiedź na tak postawione pytanie. Zdawać bowiem należy sobie sprawę, że w poszczególnych krajach wpływ urbanizacji na przemiany zachodzące w życiu społecznym jest bardzo różny i podlega on nieustannym zmianom w zależności od takich czynników, jak okres historyczny lub stopień rozwoju gospodarczego. Włączanie do definicji urbanizacji jakichkolwiek faktów o charakterze kulturowym ogranicza bardzo wyraźnie zasięg ich stosowalności, a ponadto istnieje zawsze realne niebezpieczeństwo, że wskaźniki te będą się bardzo szybko dezaktualizować.

W podobnym kierunku zmierza ewolucja innego kluczowego pojęcia w socjologii, a mianowicie społeczności lokalnej (cornmu-nity). Coraz częściej odchodzi się bowiem od dawnego znaczenia tego terminu, w którym zakładano, że członków społeczności lokalnej łączy nie tylko fakt użytkowania tego samego, z reguły bardzo niewielkiego, terytorium, ale że charakteryzują ich również takie cechy, jak wspólna kultura, bezpośrednie, osobiste kontakty społeczne, poczucie identyfikacji z grupą itp. W no-

37

1

Kingsley Davis, The Origin and Growth of Urbanism in the World,

2

„The American Journal of Sociology" 1955, vol. LX, cyt. za: N. Anderson,

3

Aspects o/ Urbanism, w: Urbanism and Urbanizaiion, s. 72.

4

^1,1 O. Lewis, Further Obseruations, w: The Study of Urbanization,

5

s. 501.

6

^u ft. N. Morris, Urban Sociology, s. IfiO.

T — Uctłaabucja