skanuj0076

dowisku zamieszkania, ogniskują się, a zarazem w różnym stopniu przeplatają biologiczne, społeczne oraz kulturalne czynniki aktywizacji. Oczywiście w toku życia oraz osobniczego rozwoju, na ogół dostrzec można pewne prawidłowości określające ogólną siłę związków i zależności człowiek -komponenty, jak i rolę konkretnych czynników, które o związkach tych decydują.

Następnie, w ramach poszczególnych komponentów zostały wyodrębnione ogólne składniki środowiska, istotne dla dynamiki oraz kierunku jego zmian. Biorąc pod uwagę szereg dotychczasowych w tym zakresie propozy-. cji, sądzę, iż można wyróżnić następujące syndromy takich wskaźników: 1) pedagogiczny, 2) osobowościowy, 3) demograficzny, 4) społeczny, 5) organizacyjny, 6) środowiskowy, 7) materialno-ekonomiczny, 8) funkcjonalno-teleologiczny. Brak tutaj miejsca, aby każdy z nich bliżej charakteryzować. Należałoby jednak dodać, iż w różnych komponentach układ oraz merytoryczna zawartość poszczególnych składników jest różna (np. w rodzinie, zakładzie pracy, czy szkole), podobnie jak zróżnicowana jest zmianotwórcza i wychowawcza ich rola.

Wreszcie trzecim elementem tworzącym siły społeczne środowiska wychowawczego jest ogólny dynamizm aktywizujący (tzw. spiritus movens), dzięki któremu możliwe jest uruchomienie czy też wprowadzenie w ruch wyróżnioną powyżej strukturę komponentów i składników. On też przyczynia się do realizacji określonych celów wychowawczych. Jest to zagadnienie złożone, ponieważ można tutaj mówić o hierarchicznym układzie szczegółowych mechanizmów aktywizujących, tkwiących w poszczególnych składnikach (siłach), np. określona organizacja, aspiracje i dążenia jednostek, poziom urbanizacji, stosowanie, takich lub innych metod wychowawczych itd. Jednak aby oderwać się od atomistycznej koncepcji zmian społecznych, należałoby zwrócić uwagę na trzy, ogólne w tym zakresie podejścia, tj.: 1) systemowe, zwane również socjologicznym lub funkcjonalnym, 2) rozwojowe, zwane również historycznym lub ewolucjonistycznym, 3) planowe, zwane również socjotechnicznym. Zastosowanie każdej z tych koncepcji zmian, w odmienny sposób implikuje również jakość procesów społecznych. ^ Biorąc jednak pod uwagę podmiotowo-środowiskowy sens sił społecznych, naszą uwagę kierujemy na rozwojową koncepcję zmian. Interesującą cechą tego podejścia jest fakt, że za źródło zmiany przyjmuje się czynniki i siły tkwiące wewnątrz systemu i stanowiące jego konstytutywną cechę. Przy czym za istotne dynamizmy zmian w tym ujęciu, uznaje się głównie istniejące w systemie sprzeczności i konflikty [zob. Schulz 1980].

. Przedstawiony powyżej pomysł dalszej penetracji problematyki sił społecznych w procesach wychowania, w rezultacie odnosi się zatem, z jednej

strony do konstruowania najbardziej adekwatnego oraz ogólnego „szkieletu” struktury istotnych czynników składających się na środowisko wychowawcze; z drugiej zaś do poszukiwania zasadniczych dynamizmów przeobrażających ów „szkielet” w coraz bardziej wartościowe efekty. **

Z tego punktu widzenia sądzę zatem, ii nie można mówić o siłach bez identyfikacji zarówno merytorycznej zawartości czynnika z jakim mamy do czynienia, jak i bez rozpoznania dynamizmu, który zespół takich czynników aktywizuje w konkretnym środowisku. Ponadto, ponieważ z samej istoty sił wypływa założenie odnoszące się do endogennego charakteru ich funkcjonowania, w związku z tym właśnie wewnątrz środowiska (jego komponentów i składników) należy poszukiwać jawnych bądź potencjalnych sił, zdolnych do ich przeobrażeń. Nie oznacza to oczywiście niedostrzegania ich roli, również różnego rodzaju uwarunkowań oraz zależności o charakterze egzogennym.

Podsumowanie

Przedmiotem zawartych w niniejszym rozdziale rozważań była próba zwrócenia uwagi na problematykę tzw. sił społecznych jako jednej z centralnych kategorii pedagogiki społecznej oraz pracy socjalnej. Przede wszystkim pojęcie to zostało dostrzeżone oraz wprowadzone zrazu do pedagogiki, a następnie do pracy socjalnej już w latach 30. oraz 60. XX wieku przez prekursorów oraz twórców tych dyscyplin. Istotny sens, rola oraz znaczenie sił w pedagogice sprowadza się do założenia, iż w określonych sferach, komponentach oraz składnikach rzeczywistości obiektywnie istnieją często ukryte wartości, które trzeba zidentyfikować, uruchomić oraz odpowiednio ukierunkować. Zdaniem autora, do takiej szczególnej roli odnajdywania sił i wzmacniania sił ludzkich, grupowych, środowiskowych czy instytucjonalnych predysponowane są właśnie pedagogika społeczna oraz praca socjalna jako nauki, których celem jest wzbogacanie środowiska wychowawczego

0    nowe wartości w oparciu o interdyscyplinarne podejście oraz holistyczny

1    antyredukcjonistyczny punkt widzenia.

W dalszej części tego rozdziału uwagę skupiono na uzasadnieniu tezy, iż jeśli kategoria „siły społeczne” stać się ma ważnym składnikiem zarówno procesu wychowania, czynnikiem aktywizacji społeczno-wychowawczej środowiska, jak i narzędziem pracy socjalno-wychowawczej - należałoby poszukiwać, wypracowywać oraz przestrzegać określonych zasad ich spożyt-kowywania w pracy socjalno-wychowawczej. Chodziłoby tutaj między innymi o: 1) uwzględnianie pedagogiczno-środowiskowych aspektów pomocy społecznej, 2) integralno-holistycznego ujmowania podopiecznego w kon-

155