str85

564. Męski ubiór użytkowy, rozszerzony u dołu, nisko przepasany, 1- poL XV w.

365, Męskie okrycie typu houp-pelande z dekoracyjnymi rękawa-mi, pas z dzwonkiem, poez. XV w.

366. Użytkowy ubiór męski w typie krótkiej robe> nisko przepasanej

Z męskich ubiorów wierzchnich widzimy w malarstwie polskim od połowy XV stuleciu okryciu wierzchnie w rodzaju houppelande z wysokim kołnierzem (365) oraz krótkie stroje typu robę z nisko obciśniętym paskiem (366). W nakryciach głowy spotykamy kaptury męskie o różnych proporcjach, ,/yte z sukna. Znane nam kaptury z XV w. nie mają przeważnie długiego zwisającego końca, car-ner te, który stanowił charakterystyczną cechę w modzie zachodniej XV w. Kaptury widoczne na zabytkach polskiego malarstwa cechowego w XV w. mają charakter użytkowy; wyglądają na sporządzone z grubej tkaniny i ciasno otaczają policzki (367 a). Zastosowana przy nich wycinarka z grubego sukna jest sztywna i w formie krótkich listków przyszyta na brzegach kołnierza kaptura. Na l.ikic kaptury nakładano często różnego kształtu kapelusze robione z kosmatego filcu, o dużych Im/egach i szerokim obwodzie główki. Taka forma przeważa w ubiorach do polowania i podróży i ’<>? b-d), podobnie jak w modzie zachodniej.

W wiciu zabytkach sztuki polskiej drugiej połowy XV w. występuje męskie okrycie głowy, .'runie w modzie francuskiej, z brzegiem w kształcie okrągłego, wąskiego lub grubego walka otacza-i.ieego okrągły worek (368 a-c). Jest to prawdopodobnie czapka dziana ze spilśnionej wełny, którą ni.iżiia było dowolnie układać, zmieniając jej wysokość i kształt brzegów; czasem na wierzchu główki ;o.i widoczne sterczące zakończenie.

367 a. Gruby kaptur bez ogona z prostokątną wycinanką na kołnierzu; b. kaptur z kołnierzem z wycinanką ząbkowaną, kapelusz kosmaty aa kapturze; c. podobny kaptur i kapelusz; d. gładki kaptur z kołnierzem wsuniętym pod brzeg płaszcza

Ozdobny kapelusz z dużym futrzanym obszyciem można zauważyć często na polskich zabytkach malarstwa z 1. poi. XV w. (369 a, b), zarówno w stroju rycerskim, jak i w odzieży cywilnej, ale tylko u osób znacznych. W drugiej połowie stulecia główka tego kapelusza z futrem jest wysoka, zdobiona u szczytu jak we francuskim chapeau de parement (369 c, d).

Najcenniejszym źródłem ikonograficznym w zakresie ubiorów z 2. po!. XV w. jest wielki ołtarz w kościele NPMarii w Krakowie, dzieło Stwosza, wykonane w fatach 1477-1489. Główną kompozycją w Ołtarzu Mariackim jest Zaśnięcie NPMarii, na skrzydłach zaś ruchomych i stałych umieszczone są w płaskorzeźbach kompozycje, które zawierają wieie współczesnych ubiorów i akcesoriów. Mało nawet widoczne z daleka figurki w predelli i niewielkie posążki stojące na archiwolcie środkowej części ołtarza mają współczesne ubiory, oddane ze wszystkimi drobnymi

3<39 o, b. Kapelusze i futrem, 1. poł. XV w.; c. wysoki kapelusz z promienistymi ozdobami, około 1480 r.; rf. francuski kapelusz ozdobny — chopeau de parement, około 1430 r.

368 a. Czapka spilsniona'dziana z brzegiem zwijanym w wałek, kaptur zarzucany na ramię; 6, e, czapki dziane z workiem przerzucanym do przodu

203