str15 (43)

MES KIE UBIORY OBCISŁE W POŁOWIE XIV WIEKU. OKRES PRZEJŚCIOWY

171. Długi męski ubiór ■mrcot ze zwisającymi rękawami, czapka wicowa

Ubiory długie nosili w XIII i XIV w. nic tylko mężczyźni należący do stanu rycerskiego, ale także wyżsi urzędnicy miejscy, którzy mieli w tym czasie często wykształcenie uniwersyteckie. We Francji powstała w okresie mody XIV w., a nawet XV w. i stopniowego porzucania długich ubiorów nazwa robę longue, nadawana pisarzom parlamentu, sędziom, adwokatom, którzy dla podniesienia splendoru sw'ego stanowiska unikali tkanin kolorowych i nowości mody, pozostając pr2y poważnych, długich, czarnych ubiorach.

Długie szaty nosili również profesorowie uniwersytetu, co datowało się od czasów, gdy przeważnie duchowni zasiadali na katedrach uniwersyteckich. Męskie ubiory stanu rycerskiego utrzymały do połowy stulecia swą dawną długość- W latach czterdziestych (około 1348 r.) rozpoczął się przejściowy okres mody męskiej, gdy skrócono znacznie ubiory, które zwężone w swej górnej części były nisko przepasane na biodrach i od tej wysokości miały znaczne poszerzenie obwodu klinami rozmieszczonymi równomiernie dokoła (170 a, b). Rękawy tych ubiorów, wąskie od łokcia, były spinane brzegiem na rząd guzików. Na

szyi układał się zwykle w fałdy kaptur, odrzucony z głowy na ramiona; ubiory zaś miały okrągłe wycięcie. Obok tych ubiorów mody przejściowej występują stale długie S2aty (171), zwłaszcza noszone na uroczystościach, jak również rzeźbione na francuskich nagrobkach w wizerunkach 2marłych nawet w 2. poi. XIV w. Ubiory z okresu przejściowego noszono jeszcze nawet ok. 1360 r. obok 170 a. Skrócony ubiór męski, u dołu poszerzony klinami, kaptur na ramionach; b skrócony ubiór męski z wąskimi rękawami zapinanymi na guziki, 1348 r.

długich i nowych, modnych, krótkich ubiorów; w takim zestawieniu występują obok siebie w tym czasie w iluminowanych rękopisach.

b    ćl_

172 o, Męski jaąuet — ubiór szyty bez klinów, wąski, z nisko umieszczonym paskiem, Francja, 1356 r.; b. męski joquet z rozcięciem na przudzic, na ramionach kaptur, miecz owinięty paskiem, tzw. cingulum gladiaie

W żródiach historycznych około połowy stulecia, w kronice włoskiej Villanicgo z 1340 r. i w kronice limburskiej z lat 1350—1367, są wzmianki o zgorszeniu, jakie wywołały krótkie ubiory męskie według nowej mody tego czasu.

Najwcześniejsze opisy krótkich męskich ubiorów, noszonych w Neapolu około 1335 r., nie znalazły odbicia we włoskiej sztuce współczesnej; zapewne było to tylko skrócenie podobne do francuskiej mody przejściowej. Najwcześniejszy, różniący się krojem od mody przejściowej francuski ubiór męski występuje w datowanym na 1356 r. rękopisie (BN, fr. 15397, fol. 34 v). W tym samym rękopisie obok tego ubioru widoczne są szaty długie, sięgające do kostek, i skłócone, z klinami z mody przejściowej.

Skrócony ubiór według nowego kroju (172 a, b) jest jeszcze dość długi; brzeg dolny — o ile można ocenić to na podstawie miniatury — sięgał około 10 cm powyżej zgięcia w kolanie w tyle, a więc cały ubiór mógł mieć około 80 — 90 cm długości.

Pojawienie się krótkich ubiorów schodzi się co do czasu ze skróceniem zbroi, tj. kolczugi, pod którą noszono ubiór sporządzony z kilku warstw płótna przekładanego wełną lub bawełną i pikowanego gęstymi ściegami. Według statutu francuskich krawców z 1323 r, długość ubioru spodniego, watowanego, noszonego pod zbroją, miała wynosić przynajmniej około 72 cm. Skrócenie kolczugi, wykonanej wraz z rękawami z łączonych ogniwek stalowych, przypada na 1350 r., kiedy ubiory cywilne były przeważnie jeszcze długie lub szyte według mody przejściowej, a obok zbroi skróconej używane były aż do końca stulecia jeszcze i długie kolczugi. Ubiór znany z rękopisu w 1356 r. jest wzorowany niewątpliwie aa spodnim watowanym i przeszywanym doublet, noszonym pod kolczugą, bezpośrednio na koszuli. Ustalona przez statuty krawieckie długość une demi aune et un demi ąuarlier zgadza się mniej więcej z wyglądem wczesnego ubioru z 1356 r. (Łokieć paryski wynosił w XZV w. 1,189 m.) Oburzenie moralistów z połowy XIV w. może tłumaczyć się ukazaniem w modzie rycerskiej ubioru użytkowego, obozowego, nigdy dotąd publicznie nie noszonego.

Dla uzupełnienia wartości ochronnych kolczugi w miejsce długiej, lekkiej, ozdobnej colte d'armes, wykonanej często z podziali!)

i