tw
0

72 Nieuchwytna uniwersalność O samotności podmiotu moralnego 73

może nawet niemożliwe do spełnienia; standard pokrewny utop,    O samotności podmiotu moralnego

która każde rzeczywiste dokonanie pozostawia daleko w tyle i spr

wia, że żadne osiągnięcie nigdy aktora w pełni niezadowoli. j;i Nie ma więc standardów uniwersalnych, gdy o moralność idzie. Nie Nie ma też powszechności u drugiego krańca troski, w punk(_ma co oglądać się za siebie, przypatrywać się temu, co inni — „tacy jak

docelowym podjętej już i sprawowanej odpowiedzialności; i sprzeczj_a” robią. Nie ma co przysłuchiwać się temu, co powiadają, że robią

byłoby z odpowiedzialnością, gdyby wyobrażać sobie „upowszec_albo robić powinni — po to, by samemu iść za ich przykładem, robić nienie” jako pożądany rezultat jej sprawowania/Żauważmy przet^ _co oni, czuć się rozgrzeszonym z nierobienia niczego innego (szcze-wszystkim, że odpowiedzialność za Drugiego Człowieka sama przgólnie tego, na co inni, „tacy jak ja”, by się nie zdobyli) i zasypiać snem się nie ma „celu” ani „przyczyny”; odpowiedzialność nie jest Wsp_rawi_edliwego. Przypatrujemy się wprawdzie, przysłuchujemy — ale tworem „woli” ani „decyzji”; nie jest czymś, co nie istnieje, jeśli sięjpie znajdujemy w tym jakoś rozwiązania naszych kłopotów, a zwłasz-nie postanowiło ponosić; to raczej czysta niemożliwość nieponoszer^za rozwiązania radykalnego. Wskazywanie palcem na innych — „oto, odpowiedzialności za Innego stanowi o mojej moralnej wydolnoś^o ludzie robią”, „oto, jak się sprawy tnają” — nie ratuje mnie przed Ale naginania przedmiotu mojej odpowiedzialności do standardó^ocną bezsennością i dniem pełnym wątpliwości i wyrzutów. Gdy jakie sam sobie stawiam, zawładnięcia jego wolą, postawienia go pcdowiodę, że „zrobiłem, co do mnie należy”, sędzia prawdopodobnie się moją komendę, upodobnienia jego cech do moich — a zatem ogol_oci_CZepi, ale nie przerwie deliberacji ta niewidzialna ława przysięgłych, cenią go z jego własnej odpowiedzialności, która stanowi o je&tórą, nie mogąc tym razem na nikogo wskazać palcem, nazywam odmienności, o jego wyjątkowości — z pewnością nie mogę uznać|_moim sumieniem”. „Obowiązek nas wszystkich” — o którym wiem, idealny rezultat podjętej przeze mnie odpowiedzialności; nie mogę(_nj_e wygląda mi jakoś na to samo, co moja odpowiedzialność, którą tego wszystkiego zmierzać, jak do celu, nie popadając w konflikt zsyłko czuję¹⁹. Chciałbym szczerze pozbyć się tej — toczącej, jak robak właśnie za Drugiego Człowieka odpowiedzialnością, a więc nie trzewia — odrazy do samego siebie, którą jedni nazywają poczuciem rzucając postawy moralnej. Stosunek moralny nie polega na fui_wi_ny, inni grzechem. Ludzie dobrej woli i pełni współczucia mówią mi, partnerów, utożsamieniu się ich ze sobą — ani na tym, że ob£_e pozbędę się na zawsze udręki, jeśli tylko nauczę się na pamięć zgodnie podporządkują się czemuś trzeciemu (jakiejś bezosobowp_rzepj_sów poprawnego postępowania. Inni znów powiadają, że nie ma zasadzie, której „każdy” „w podobnych przypadkach” podporzą::

kować się powinien). Nie polega on na rozpuszczaniu? mojej ofc ,, _{Sytuacjęi w jakiej nie jest} * _{nękarlym pr2ez} skrUpuly, „wo wprawdzie

powiedzialnosci 1 odrębności mojego partnera we wspólnym Standa5_siągnąć. Co więcej: wszyscy ją osiągamy, i trwamy w niej większość czasu. Ale

dzie, który unicestwi indywidualność każdego Z nas (a Są takiąLwiększość czasu” spędzam^ poza obrębem działania moralnego — na obszarze,

standardami i zasada wzajemności i zasada jednakowego traktowktórym rządzi konwencja i etykieta i w którym wystarczy poruszać się wedle skodyfi-

nia, i zasada zrównoważonej wymiany), kespołowość moralna jest iS^{owanych 1} iatwych ^do nauczenia się wskazówek, pamiętając o tym tylko, by nic

face-a-face sans intermediaire”, a nie czymś takim, czego poszukiw#^aruszyć P^r*“^atne«° •»““ ^{innych ludzi}’¹    oczywistym, że s,_ę o tym parnia

_c    ,    .    ą,    ,    .    ■    .    s— a więc odwracając demonstracyjnie oczy i pokazując, ze się innym me patrzy

mozotowie poplatonscy. nie taką komunią, W której podmioty mora_w twarz. Reszta czasu jednak, upływa w warunkach „naładowanych moralnie” — i wte-ne toną, topiąc się we wspólnym dla Wszystkich I ideale; nie takifdy zdani jesteśmy na siebieJ Można wskazać na to, że mowa tu o „reszcie”, a więc „nous”, „qui, tournee vers le soleil intelligible, vers la verite, setpi sytuacjach względnie marginesowych; a jednak nawet jeśli są one marginesowe, to 1’autre a cóte de soi, et non pas en face de soi”¹⁸, j    k ^tych sytuacjach właśnie — jak w cieplarni — jaźń moralna kiełkuje, rozwija się

.A i i    i dojrzewa, kwitnie lub więdnie; pomyślmy o podobnie krańcowych z egzystencjalnego

- jpunktu widzenia sytuacjach śmierci, miłości i narodzin — i o tym gigantycznym snopie

¹⁸ E. Levinas, Le temps et 1’autre, Presses Universitaires de France 1979, ss. 88-Sświatła, jakie rzucają one na wszystkie inne, o wiele bardziej codzienne, zdarzenia.