Zdjęcie684

niejako mozaikę barwną. Na początku XVI w. pod nazwą „dwojników” stosowane były one powszechnie w ruskim malarstwie ikonowym.¹¹ Przypuszcza się, że na zachodzie Europy tego rodzaju płatki sklepywane, stosowane mogły być już na początku XIII w.¹²

Za czasów Cennino Ceniniego były one już w powszechnym użyciu. Cennini co prawda wyraźnie o tym nie pisze, to jednak rozdz. $Skjegd j b traktatu, zatytułowany „Sposób robienia na murze złotem albo cyną” jest wymownym dowodem tego faktu. Bardzo znamienne jest ostatnie zdanie tego rozdziału: wystrzegaj się złota połowicznego, czyli mozaikowego, albowiem zaraz czernieje. Nie chodzi tu chyba o tak zwane „złoto mozaikowe” (aurum mosaicum, aurum musicum, aurum musivum, niem. Muswgold), znane już w średniowieczu i stosowane również w okresach późniejszych.¹³

¹¹    W. W. Fiłatow, Russkaja stankowaja tiempiernaja żiwopis (tiechnika i riestaw-racja), „Iskusstwo”, Moskwa 1961, str. 16.

¹²    R. Straub, T. Brachert, Konseroierung und Denkmalpflege, Verlag Berichthaus, Ztirich 1965, cz. I — Tafelbild; cz. II — Gefasste Holzskulptur und Schnitzaltar.

. ¹³ Kodeks Neapolitański, rękopis pochodzący z XIV w., rozdz. VII — „O barwniku porporino” („De purpureo colore”). Według przepisu zawartego w tym rozdziale, barwnik ten, o zabarwieniu żółto-złocistym, zwany aurum musicum, albo „porporina” otrzymywano przez ogrzewanie amalgamatu cyny z siarką i chlorkiem amonowym; (według E. Bergera, Quellen und Technik der Fresco- Ol- und Tempera-Malerei des Mittelalters, Miinchen 1912, str. 132).

Cennino Cennini, Rzecz o malarstwie, „Ossolineum”, Wrocław 1955, rozdz. 159 — „O farbie podobnej do złota zwanej purpuryną i w jaki sposób się ją robi”. W rozdziale tym Cennino Cennini podaje analogiczny sposób przyrządzania złota mozaikowego.

Manuskrypt Boloński, z połowy XV w. W recepturach nr 141—145 autor wzmiankuje również o otrzymywaniu sztucznej złotej farby — „porporina” (aurum musivum) drogą amalgamacji; (według E. Bergera, Quellen und Technik der Fresco-, Ol- und Tempera-Malerei des Mittelalters, Miinchen 1912, str. 129).

W Rękopicie Strassburskim, pochodzącym z XV w., w cz. II, w rozdz. nr 19 i 20 znajdują się również wzmianki o aurum musicum. Autor wymienia poza tym w rozdz. nr 20 srebro mozaikowe — argentum mosaicum, argentum musicum, argentum mu-sinum, niem. „Musivsilber”, które jest sproszkowanym amalgamatem, zawierającym 2 cz. cyny, 2 cz. bizmutu i 1 cz. rtęci. Po usunięciu rtęci w czasie ogrzewania, uzyskany proszek ze spoiwami wodnymi lub olejno-żywicznymi służył do posrebrzania przedmiotów użytkowych; (według E. Bergera, Quellen und Technik der Fresco-, 02-und Tempera-Malerei des Mittelalters, Miinchen 1912, str. 164).

Raphael Borghini w swoim dziele — „II Riposo” (1584) wymieniając barwniki, podaje również „porporino” — barwnik otrzymywany z cyny i siarki, a więc znów złoto mozaikowe; (według E. Bergera, Istorija razwitija tiechniki masljanoj żiwopisi, Izdatielstwo Akademii Chudożestw CCCP, Moskwa 1961, str. 161).

Thśodor Turąuet de Mayerne, Pictoria, sculptoria et ąuae subaltemarum artium, 1620, w paragrafach nr 138 i 139 wspomina o przygotowaniu purpuryny. W obydwóch paragrafach jako produkty wyjściowe do otrzymywania purpuryny bierze on chlorek

629