IMAG0766 (6)

XXXV

0    ile przy spotkaniu nie ulegają zahamowaniu czy to z zewnątrz od innych przypadkowych wyobrażeń, czy też na skutek wzajemnego na siebie działania” f⁷.

Pozostaje jeszcze zwrócić uwagę na bardzo ważne pojęcia mas wyobrażeniowych i apercepcji.

(^Poszczególne wyobrażenia łączą się w masy wyobrażeniowe, wchodząc ze sobą w różne związki, takie jak sploty i stopy. Gdy taka masa powstanie, to zaczyna w świadomości odgrywać czynną rolę, zwłaszcza przy spostrzeganiu,. Kto mniema, że spostrzegając przyjmujemy do naszej świadomości nowe wyobrażenia w sposób bierny, ten sobie nie zdaje sprawy, jak czynną rolę odgrywają przy tym masy wyobrażeniowe. Przede wszystkim dokonują one wyboru wśród nowych treści i jedne przyjmują, a inne odrzucają. Nie dość na tym. To, co przyjęte, przerabiają po swojemu i upodabniają do siebie.

Cały ten skomplikowany proces przyswajania sobie nowych treści przez stare Herbart nazwał aper cepc ją. Płodne to pojęcie odgrywa w Zarysie wielką rolę. Można twierdzić, że ono

1    za naszych czasów nie utraciło swego znaczenia.

Pó tych wyjaśnieniach czas zdać sobie sprawę z tego, jaki jest ogólny charakter p^choiógS Herbarta. Otóż jest ona inteTe ktualistyczna i mechanistyczna.

Jej ihtelektualizm polega na tym, że pierwotnymi jej elementami są Wyobrażenia. Uczucia i chcenia powstają z wyobrażeń; Chcąc je wytworzyć, trzeba działać na wyobrażenia. Stąd paradoksalna kóńśćkwencja pedagogiczna: do kształcenia uczuć i charakteru trzeba iść przez nauczanie. Wychowuje nie tyle wychowanie, co nauczanie. Dlatego to Herbart opracowuje teorię nauczania wychowującego.

Mechanistyczny charakter psychologii Herbarta polega na tym, że ruch wyobrażeń ma podlegać ubranym w matematyczne formuły prawom „mechaniki umysłu”. Wystarczy je znać, aby stać się inżynierem dusz ludzkich, jak o tym marzył Pestalozzi. Ale też Pestalozziemu powiedział któryś z jego gości francuskich:

²⁷ Jw., cap. Iii, s. 22.