274844391

WIZUALNY ESENCJALIZM I PRZEDMIOT KULTURY WIZUALNEJ 317

nicji kultury Williamsa nie jest adekwatna. Czy to będzie koncepcja wprawdzie uniwersalizująca, ale zarazem elitystyczna, czy też bardziej specyfikująca, czy bardziej homogenizująca - żadna nie zapewnia nam narzędzi do badania heterogenicznych granic: miejsc, gdzie różne praktyki, języki, wyobrażenia i wizualności, doświadczenia i głosy zlewają się ze sobą pośród różnych relacji władzy i przywileju³⁶. To w nieustannie przesuwających się, kluczowych strefach owego zlewania się, władza i wartości stwarzają ramy dla działań, które są możliwe.

Ale „zlewać się” brzmi nazbyt szczęśliwie. Kto ma dostęp do definiowania procesów, które tworzą kody i (na nowo) ustanawiają struktury? Demokratycznie dystrybuowany powinien być właśnie ten akces, a nie treść tego, co zostaje osiągnięte. Kultura może transmitować dominujące wartości, ale można ją również widzieć jako miejsce oporu, gdzie dominujące, wspólne kody są rozrywane lub przemieszczane, i gdzie mogą być produkowane alternatywne, wspólne kody. Teoria kulturowa łączy tutaj swoje siły z filozofią, na gruncie której - na przykład - Judith Butler sformułowała wpływowe stanowisko w związku ze sposobem ujęcia zarówno elastyczności znaczenia, jak i możliwości zmiany. Zaproponowana przez nią performatywna perspektywa obejmuje i stawia na pierwszym planie wizualność, ale jej nie uprzywilejowuje lub izoluje - faktycznie, nie może tego robić (Butler 1993, 1997; Jordan i Weedon, 1995, s. 18).

Mimo uporczywego funkcjonowania tego rodzaju uprzywilejowania jako głównego przedmiotu studiów kultury wizualnej, performatywna koncepcja kultury jest niezgodna z tym esencjalizmem. Podobnie jak w przypadku przedmiotu, problem ten wydaje się być nieodłączny od próby zdefiniowania co jest kulturą [(a) culture]. Między uniwersalizują-cym w liczbie pojedynczej i homogenizującym w liczbie mnogiej użyciem rzeczownika, „kultura” obumiera.

Być może byłoby lepiej, gdybyśmy zamiast tego zastosowali określ-nik, który deiktycznie wskazuje na niedefiniowalną-ponieważ-„żywą” domenę. Wtedy moglibyśmy mówić o „kulturalnym” i odnosić się - jak mówi Fabian - do „tego, co ludzie osiągają wraz z udanym zaspokojeniem wymagań wielorakich, różnorodnych praktyk” (2001, s. 98). Nie marginalizowałoby to praktyk, które kwestionują i kontestują, stawiają opór i zmieniają, to, co - jeszcze na chwilę przed tym szczególnym działaniem — funkcjonowało jako „normalny” element „tej kultury”. „Negocjacja”, kontynuuje Fabian, „stanowi zatem alternatywę wobec podporządkowania (lub akulturacji, lub internalizacji, etc.). Normalnym wynikiem takich negocjacji jest raczej hybrydyzm, aniżeli czystość” (s. 98).

³⁶ O „strefach kultury” zob. Giroux (1992), zagadnienie dyskutowane przez Hooper-Greenhill (2000, s. 12).