IMAG0897

90 Rozdział 6. Porozumiewanie się emocjonalne w klasie

i niewerbalne, czyny mówią często wyraziściej niż słowa. Mehrabian i Wiener (1966) udowodnili w swych badaniach, żejjonad 90% wiadomości przekazy-wanych przez nauczyciela uczniom jest przesyłane drogą niewerbalną Ważnym elementem większości interakcji nauczyciel — uczeń jest skłanianie uczniów do ekspresji uczuć. Stosując różne niewerbalne i werbalne sygnały, nauczyciel może pokazać, że z uwagą i empatią słucha tego, co się do niego mówi. Może zachęcać uczniów do tego, by dzielili się z nim swymi myślami i emocjami oraz dać im odczuć, że słucha ich uważnie (Argyle, 1970).

a Skuteczne zachowania świadczące o uwadze

Oto propozycje zachowań wyrażających uwagę:

Sygnały niewerbalne

1.    Kontakt wzrokowy. Skieruj wzrok prosto na rozmówcę.

2.    Wyraz twarzy. Twój wyraz twarzy może stanowić sprzężenie zwrotne dla rozmówcy, skłaniające go do dalszego mówienia lub do skracania wypowiedzi. Jest istotne, by wyraz twej twarzy dodawał rozmówcy odwagi do mówienia. Wystrzegaj się jednak zbyt bogatej ekspresji, zwłaszcza negatywnej. Ważne jest, byś był świadom, co i kiedy wyraża twoja twarz i jak może to wpływać na uczniów.

3.    Ruchy ciała. Gesty także przekazują pewne znaczenia. Jeśli na przykład słuchacz pochyla się w stronę osoby mówiącej, jest to informacja o wysokim poziomie zainteresowania.

4.    Odległość fizyczna. Dystans, jaki ludzie zachowują pomiędzy sobą, ma charakter istotnego komunikatu (Hall, 1966). Określ dystans między sobą a klasą, przy którym czujesz się najlepiej.

Sygnały werbalne

Liczni nauczyciele odczuwają przymus natychmiastowego odpowiadania i zaczynają myśleć o własnej wypowiedzi, jeszcze zanim uczeń skończy mówić. Poczekaj kilka sekund, by upewnić się, że uczeń powiedział wszystko, co zamierzał. Ta krótka przerwa pozwala na pojawienie się refleksji na temat tego, co było powiedziane, a często skłania ucznia do dalszego mówienia Z drugiej strony nic nie jest bardziej zabójcze niż niewłaściwa cisza. Jeśli czujesz, że to potrzebne, stosuj krótkie werbalne reakcje, takie jak: tok, rozumiem; dasz w ten sposób — nie przerywając mówiącemu — sygnał, że go słuchasz. Ale niech te reakcje będą krótkie i staraj się szybko znów skoncentrować swą uwagę na mówiącym.

Potrzeba aktywnego słuchania 91

Ćwiczenie 6.2

Zaplanuj dziesięciominutową mikrolekcję zawierającą dyskusję i postaraj się, by została nagrana kamerą wideo, obejmując zarówno nauczyciela, jak i uczniów. Oglądając nagranie, zwróć szczególną uwagę na niewerbalne i werbalne sygnały, jakie dajesz uczniom. Zobacz, jak uczniowie reagują na te sygnały. Jeśli nie jesteś w stanie nagrać lekcji na magnetowidzie, nagraj tylko wypowiedzi na magnetofonie i poproś kolegę lub osobę nadzorującą twe kształcenie, by obserwowała lekcję i wypełniła potem arkusz ocen. Przesłuchaj nagranie i sam wypełnij arkusz ocen. Przedyskutuj rezultaty z kolegą lub osobą nadzorującą kształcenie.

I Potrzeba aktywnego słuchania

Cisza i krótkie słowne potakiwania mają w pewnych okolicznościach ograniczone zastosowanie, ponieważ są bierne i nie wywołują żywszych interakcji. Uczeń wykonuje całą pracę. Nie może się on także dowiedzieć, że nauczyciel go rozumie; wie tylko, że nauczyciel go słucha. Skuteczne słuchanie wymaga często więcej interakcji, a także wykazania, że nauczyciel zrozumiał ucznia właściwie. Ten rodzaj reagowania nazwamy aktywnym słuchaniem.

Aby aktywne słuchanie było skuteczne, nauczyciel musi myśleć razem z uczniem, a nie wyprzedzać go. Nie powinien antycypować, osądzać ani analizować, czyli nie może wyciągać wniosków, zanim uczeń do nich sam nie dojdzie. Nauczyciel nie może też myśleć za ucznia, czyli nie wolno mu znajdować rozwiązania problemu, zanim tego rozwiązania nie osiągnie uczeń. Efektywne słuchanie wymaga od nauczyciela, by:

—    był świadom swych pierwotnych oczekiwań i potrafił je odsunąć na bok,

—    bacznie obserwował uczniowskie sygnały werbalne i niewerbalne w celu rozpoznania, kiedy są przekazywane treści poznawcze, a kiedy emocjonalne.

Wzmocnienie

Wzmocnienie;, czyli nagroda za pożądane zachowanie ucznia, to często stosowana umiejętność nauczyciela. Oto przykłady:

Uczeń daje dobrą odpowiedź, na co nauczyciel reaguje, mówiąc: bardzo dobrze, świetnie.

Uczeń opowiada ci o pewnym doświadczeniu. Uśmiechasz się, wzrok masz ożywiony, pochylasz się do przodu. Mimo że wzmocnienie jest tak często używane, to dopiero w ostatniej dekadzie¹ przeprowadzono poważne studia na temat jego zastosowania w klasie. Wyniki tych badań wskazują, że różne