image029 (26)

B. Nirmwtko, K<zt‘ifcriw cMne. Wanrawj 2007.

ISBN 578-S3-6OS07-11>8, C ly, WAIP 2CKC

Rola zawodem a osobowok w uczyciela    59

Tabela 7. „Struktura umysłu^- nauczyciela a powodzenie w zawodzie nauczyciela w badariach S. Dobrowolskiego

GŁÓWNA CECHA UMYSŁU	CZĘSTOŚĆ	POWODZENIE
Zdolnoki organizacyjne	10%	0,89
Intuicja	5%	0,83
Wyobraźnia	11%	0,72
Inteligencja	3%	0,58
Ekspresja	3%	0,20
Systematycznok	18%	0,11
Brak ekspresji	1%	0,00
Brak wyobraźni	8%	-0.24
Brak intuicji	13%	-0.S7
Chaotyczno*	16%	-0,59
Brak inteligencji	12%	-0.61
Łącznie	100%	-0,01

Rola zawodowa a osobowość nauczyciela

Rola zawodowa to czynności oczekiwane i wykonywane wskutek przynależności do pewnej grupy zawodowej {Konarzewski 2004, s. 162). Te czynności różnią się między zawodami, ale wykazują też pewne analogie. W europejskiej tradycji pedagogicznej podkreśla się wyjątkowość posłannictwa nauczyciela -jego „półprofesjonalizm”, jako obarczenie zadaniami podobnymi do obowiązków pielęgniarki, zakonnicy lub księdza (Kretschmann, 2003, s. 128-129). W literaturze amerykańskiej natomiast częściej szuka się podobieństw roli zawodowej nauczyciela do bardziej typowych zawodów. Zaczniemy od tych drugich, bo to wiąże się z poprzednio przytoczonymi klasyfikacjami (tab. 6 i tab. 7).

Analogie zawodoznawcze, czyli częściowe podobieństwo między zawodami umożliwiające porównywanie stylów pracy, są często wykorzystywane do charakterystyki różnych stylów odgrywania roli nauczyciela.

wv/w.waip.com.pl

60 Rozdział 2. Poznajmy się Mcej uczniowie I nauczyciele

W książce Między oceną szkolną a dydaktyką. Bliżej dydaktyki (Niemierko, 1997, s. 50-52) przedstawiono sylwetki nauczycieli przypominające pięć różnych zawodów i jeden rodzaj zamiłowania:

1.    Dowódca wojskowy. Nauczyciel „surowy brygadzista" decyduje, rozkazuje. kontroluje, wymierza karę opieszałym, chwali za posłuszeństwo. Nigdy nie przyznaje się do błędu lub niewiedzy. Uczniowie boją się takiego nauczyciela, ale niektórym on imponuje.

2.    Krytyk literacki. Nauczyciel „bezlitosny krytyk" formułuje wymagania, pokazuje wzory, wyszukuje i wykpiwa błędy, drobiazgowo koryguje. Prace pisemne uczniów skrzą się od czerwonego atramentu, a odezwanie się przy nauczycielu sprawia im wielką trudność.

3.    Lekarz psychiatra. Nauczyciel „czuły terapeuta" wysłuchuje, pokazuje zrozumienie, analizuje fakty i objawy, doradza. Mniej dba o realizację programu kształcenia. Uczniowie zwierzają mu się z osobistych problemów, a on ceni ich szczerość i zachowuje dyskrecję.

4.    Miłośnik sztuki. Nauczyciel „bezkrytyczny entuzjasta" zachwyca się, cieszy się, pielęgnuje, zdobywa uczucia, zabiega o zainteresowanie nauką. Nigdy nie wykazuje rozczarowania i nie sprzeciwia się woli uczniów. Darzą go za to sympatią, ale niekoniecznie szanują.

5.    Trener sportowy. Nauczyciel „zdolny trener" poświęca się sprawie, wskazuje cele, integruje zespół, wyznacza zadania, podnosi ducha, analizuje sukcesy i porażki. Jego praca pozostaje w cieniu osiągnięć uczniów, ale oni go dobrze wspominają po latach.

6.    Przedsiębiorca. Nauczyciel „sprytny menedżer” konsultuje i uzgadnia, zawiera kontrakty, czuwa nad ich realizacją, stosuje kontrolę jakości, dokonuje odbioru produktu. Stosunki w klasie są rzeczowe, a uczniowie sprawni i samodzielni.

Wszystkie te analogie zawodoznawcze są zbyt wąskie, by traktować je jako dobre wzory. Można jednak zaryzykować przyporządkowanie tych sylwetek temperamentom naszej czwórki uczniów. I tak choleryk Andrzej byłby „surowym brygadzistą", melancholik Dariusz - „czułym terapeutą", flegmatyczka Beata - „zdolnym trenerem", a sangwiniczka Celina - „sprytnym menedżerem". Gdyby jednak rzeczywiście zdecydowali się na pracę w szkole, powinni znacznie poszerzyć swój zasób zachowań.

Deformacjami osobowości spowodowanymi dłuższą pracą w zawodzie nauczyciela zajął się Konarzewski (2004b). Z wybranymi aspektami tej roli zawodowej powiązał niektóre negatywne reakcje i zachowania nauczycieli. Dla uniknięcia jednostronności są one zestawione w tab. 8 z równoległymi zachowaniami pozytywnymi, dobranymi na podstawie analizy pięćdziesięciu amerykańskich badań skuteczności kształcenia, dokonanej przez Baraka Rosenshinea (1971).