image034 (29)

B. Nirmtriko. Kszłafeettte cW*. Warszawa 2007. lSBN97fi-£3-6OS0Ml-8.< ly, WAlP 2007

Wspólnota oporo 69

1.    Określanie wartości („warto się uczyć", „nie warto się uczyć") i celów („zdobyć wiedzę", „zdać do następnej klasy").

2.    Regulowanie motywacji („przyłóż się!", „odpuść sobie!").

3.    Dobór środków („licz na siebie”, „licz na kolegów”, „licz na szczęście”).

4.    Dostarczanie informacji (o nauczycielach, o wymaganiach).

5.    Ustalanie norm grupowych, czyli reguł zachowania obowiązujących wszystkich członków („tak trzeba", „to nie uchodzi”), i wzorów (zachowania, ubioru, mowy).

6.    Kontrolowanie („jak się zachował?") i ocenianie działań („słusznie postąpił”, „zawiódł nas”).

7.    Stosowanie sankcji dodatnich („zuch jesteś!") i ujemnych (przezywanie, popychanie, wykluczenie).

Wiele zachowań uczniów podczas lekcji jest w większym stopniu obliczonych na utrzymanie lub podniesienie pozycji w zespole klasowym niż na współdziałanie z nauczycielem. Ta proporcja może się odwrócić w rozmowach na osobności.

Im mniejsza jest sprzeczność między celami kształcenia i celami działania nieformalnej grupy uczniów, tym skuteczniejsze jest kształcenie. O wspólnocie dydaktycznej mówimy wtedy, gdy w grupie nieformalnej uspołecznia się motywacja do uczenia się. We wspólnocie tego typu wykształcenie jest wartością autoteliczną, pożądaną i odrębną jako cel, nic zaś wartością instrumentalną ze względu na inne cele (Sztompka, 2002, s. 335), chęć uczenia się jest ceniona i wspomagana, osiągnięcia indywidualne i zbiorowe spotykają się z uznaniem. Takich postaw nie da się klasie narzucić, są one wynikiem szeroko rozumianego uczenia się. W szkole obowiązkowej wymaga to od nauczyciela wielu starań i wysokich umiejętności wychowawczych.

Już w początkach swej pracy w szkole pani Humańska zauważyła, że wspólnotę dydaktyczną klasy najlepiej kształtuje praca w małych, zmiennych grupach o różnorodnych zadaniach. Współpraca układa się wówczas na dwu poziomach: (a) wewnątrz każdej grupy i (b) między grupami, co zwiększa doświadczenia społeczne uczniów. Tc doświadczenia wydają się nauczycielce ważniejsze niż osiągnięcia przedmiotowe, które w pracy grupowej mogą być niższe niż w pracy indywidualnej, zwłaszcza u najzdolniejszych, a zarazem pilnych uczniów.

Wspólnota oporu

Gdy w szkole obowiązkowej nie uda się nauczycielom wytworzyć wspólnoty dydaktycznej uczniów, powstanie samorzutnie klasowa wspólnota oporu, jako grupa nieformalna zjednoczona przeciw celom kształcenia. W takiej wspólnocie wartością jest obniżanie wymagań programowych i autorytetu nauczyciela,

wvAv.waip.com.pl

B, Nirminko, Ksztalanre aMnr, Waimwi 2007. ISBN 87K-K3.60407-11 -8.« by WAlP2«l7

70 Rozdział 2. Poznajmy bittej uczniów l nauczyciele

celem zaś niepoddanie się wpływom szkoły. Kontroli i ujemnym sankcjom podlegają uczniowie podejmujący współpracę z pedagogami.

Opór klasy jest bierny, gdy ogranicza się do naruszania regulaminu i niewykonywania poleceń, a jest czynny, gdy wyraża się przeciwdziałaniem. W skrajnym przypadku zachowanie klasy przypomina podkulturę więzienną, w mniej skrajnym jest zbiorową demonstracją siły i niezależności.

Oto przykład podany przez Klemensa Stróżyńskiego (1999):

RETURN

„Pan od polskiego o rzadkim imieniu Leoncjusz był pod koniec tej lekcji trochę wyprowadzony z równowagi. Ósma «b» znowu potwierdziła zasłużoną opinię klasy genialnej w zakresie sabotowania wysiłków nauczycieli. Jednak, że zbliżała się wigilia, postanowił mimo wszystko złożyć ósmej «b» życzenia.

- Życzę wam, moi drodzy, żebyście przez te święta zmądrzeli - powiedział z pewną dozą złośliwości.

Nie minął nawet ułamek sekundy, gdy usłyszał zgodny, spontaniczny chór trzydzieściorga młodych głosów: - Nawzajem.

Opatrznościowe osłupienie powstrzymało go od niekontrolowanej reakcji i dało bezcenną chwilę na refleksję: Właściwie co złego byłoby w tym, że zmądrzałbym?

Za tę chwilę osłupienia Leoncjusz do dziś dziękuje Opatrzności".

Ta przygoda jest zabawna i zgrabnie opisana. Traktując ją jednak poważnie, możemy poczynić następujące spostrzeżenia:

1.    Wspólnoty dydaktycznej nie udało się w tej klasie wytworzyć lub utrzymać, więc powstała wspólnota oporu, „sabotująca wysiłki nauczycieli”.

2.    Wspólnota oporu była tak skonsolidowana, że przećwiczyła zbiorowe skandowanie życzenia „Nawzajem!”

3.    Leoncjusz nie docenił siły tej wspólnoty, skoro pozwolił sobie na zaczepkę.

4.    Przejawił autorytaryzm (ja nadaję, wy tylko odbieracie komunikat), a uczniowie upomnieli się o demokrację (równorzędna wymiana komunikatów).

5.    Zdarzenie krytyczne, jakim niewątpliwie była niespodziewana wymiana życzeń, skłoniła Leoncjusza do refleksji nad możliwością zmądrzenia przez święta, więc może zaowocuje rozwojem jego systemu kształcenia.

Zastanówmy się teraz nad tym, jak w podobnej sytuacji zachowałaby się pani Felicja, której system humanistyczny jest dobrze rozwinięty. Powiedziałaby zapewne ze szczerym uśmiechem: „Zbliżają się Święta. Życzę Wam dobrego wypoczynku i trochę pracy nad sobą. Ja zamierzam przeczytać dwie dobre książki