image049 (19)

B. Nirmwtko, Kobito tnie «Wk Wawrawj 2007. ISBN97fiJS3-60Stf7.il-8.C by WA1P200?

Dydaktyka tradycyjna 99

Tabela 14. Jeżenie siei nauczanie według J.F. Herbarta

FAZY UCZENIA SIĘ	CZYNNOŚCI SZCZEGÓŁOWE	STOPNIE FORMALNE NAUCZANIA
Zgłębianie spoczywające	Wyodrębnienie obiektu poznania i uzyskanie jego przedstawienia	jamk'
- postępujące	Dokonywanie porównań między przedstawieniami, wiązanie ich	kojatztnie
Ogarmaniespoczywające	Łączenie nowej wiedzy z poprzednią, tworzenie systemu wiedzy	system
- postępujące	Posługiwanie się systemem wiedzy dla umocnienia go i utrwalenia	metoda

Przez uzyskiwanie nowych przedstawień (w języku współczesnej psychologii poznawczej - „reprezentacji”) przedmiotów, osób, zjawisk, zdarzeń i procesów rośnie w pamięci ucznia masa apercepcyjna, rozumiana jako usystematyzowany zbiór przedstawień, „urobiona z przedstawień tak kunsztownie jak gotycka katedra” (Na Wroczyński, 1987, s. 233).

Wizja gmachu wiedzy powstałego przez układanie i wiązanie cegiełek wiadomości, umacniana przez asocjacjonizm, psychologię badającą {głównie w XIX w.) kojarzenie pojedynczych wrażeń w ogólne wyobrażenia, tkwi w świadomości społecznej do dzisiaj. Akcentowane są przy tym elementy, nie konstrukcje. W potocznym mniemaniu ekspert to ktoś, kto „wie wszystko” o swojej dziedzinie i potrafi od razu odpowiedzieć na każde pytanie z jej zakresu, a wybitny uczeń, to taki, który zna cały materiał wszystkich przedmiotów szkolnych, jest to zatem naiwno-buchaltcryjna koncepcja osiągnięć poznawczych: ekspert i wybitny uczeń „zaksięgowali" w swym umyśle wszystko lub prawie wszystko. Architekturą umysłu zajęła się psychologia stosunkowo niedawno (Anderson. 1983) i jej skomplikowane modele nie zdążyły przeniknąć do publicznej świadomości.

Dydaktykę tradycyjną cechuje ubóstwo czynności, uproszczonych i skody-fikowanych, powtarzanych wielokrotnie z obszernym, szczegółowym materiałem pamięciowym. Trudno w niej o motywację wewnętrzną uczenia się; Her-bart bazował na uwadze mimowolnej, na sile charakteru moralnego i na tradycji kulturowej klasy średniej, a nie na spontanicznych zainteresowaniach ucznia {Nawroczyński, 1971). Niezbędna okazuje się formalna dyscyplina, zapewniana przez autorytarny system kształcenia.

Szkoła tradycyjna bywa wciąż niezastąpiona, gdy klasy są przeludnione, programy przeładowane, szkoły słabo zaopatrzone, kwalifikacje nauczycieli niskie, a system polityczny kraju jest niedemokratyczny (Niemierko, 1997, s. 30). W innych warunkach jest rażącym przeżytkiem.

wvAv.waip.com.pl

B, Nirnucrko. Kształcenie cMnr, Warszawa 2007. ISBN W78-R3-Ć0SCC-1!-8.« ly, WASP 2007

100    Rozdział 3. Jak przebiega uczenie się czynności?

Dydaktyka współczesna

Dydaktyka współczesna jest zorientowana na procesy odkrywania, przeżywania i własnego działania ucznia. W swej teorii kształcenia wielostopniowego Okoń {1967, s. 83-99) traktuje ją jako rozwinięcie (poszerzenie) dydaktyki tradycyjnej.

W teorii kształcenia wielostronnego rozróżnia się cztery drogi uczenia się:

1.    Przez przyswajanie - tą drogą opanowujemy głównie opisy rzeczywistości (np. budowy wszechświata i ziemi, wyglądu i trybu życia organizmów żywych, doniosłych wydarzeń społecznych, treści dzieł nauki i kultury).

2.    Przez odkrywanie - tą drogą opanowujemy głównie wyjaśnienia prawidłowości zjawisk (występowania, porządku, przyczynowości, praw współdziałania).

3.    Przez przeżywanie - tą drogą opanowujemy głównie ocenianie wartości (znaczenia przyrody i społeczeństwa, dzieł nauki i kultury, własnej i cudzej pracy).

4.    Przez działanie - tą drogą opanowujemy głównie umiejętności praktyczne (obserwacji i przewidywania zjawisk, czytania i pisania, interpretacji matematycznej, pracy ręcznej i posługiwania się narzędziami, planowania i wykonywania działań).

Wiele nurtów dydaktyki współczesnej zapoczątkował Amerykanin John Dcwey (1859-1952). Jego poglądy reprezentowały psychologiczny aktywizm, podnoszący rolę podmiotu czynności w działalności i rozwoju jednostki oraz społeczeństwa. Dewey był zwłaszcza zafascynowany postępem nauk eksperymentalnych. Pisał (1988, s. 54):

„Nasze szkoły przystosowują się bardzo powoli do ogólnego postępu metody naukowej. Ze strony nauki jest dowiedzione, że skuteczne i całkowite myślenie jest skuteczne dopiero wtedy, kiedy w jakiejś postaci zostanie zastosowana metoda eksperymentalna. (...) cała historia wiedzy ludzkiej wskazuje na to, że nic osiągnie się warunków potrzebnych do pełnej działalności myślowej, dopóki się nic stworzy warunków do wykonywania czynności, które istotnie zmieniają warunki fizyczne, i że książki, obrazy, a nawet przedmioty, które się obserwuje biernie, a którymi się nie manipuluje, nie stanowią niezbędnych warunków”.

Analiza naturalnego przebiegu uczenia się, jakiej dokonał Dewey, doprowadziła go do wyróżnienia pięciu faz tej czynności (1988, s. 102), zestawionych w tab. 15 z ich współczesnymi określeniami.