image110 (11)

B. Mirmwtko. Kataice>w sgtdnr. Warszawa 200”. lSBN978-Kł^QS0?-ll-8.« by WAJP2O07

Mwiadaan* 219

skutków własnych cech i zachowań (tamże, s. 165-169). Te drugie są oceniane w skali „sukces - niepowodzenie", bo taki wymiar „ma w naszej kulturze charakter prymarny" (s. 167). Tak więc uczeń przeżywa i zapamiętuje „gorące” doświadczenie własne jako pasmo sukcesów i porażek.

Uczenie się przez doświadczenie pozaszkolne i szkolne jest podstawą humanistycznego systemu kształcenia. „Jest to uczenie wypełnione osobistym zaangażowaniem - piszą Gary Fenstermacher i Jonas Soltis (2000, s. 39), powołując się na Rogersa - człowiek całym sobą uczestniczy w zdarzeniu dydaktycznym, zamiast biernie przyswajać cokolwiek, co prezentuje nauczyciel. Ten proces uczenia się rozpoczyna sam uczeń. Takie uczenie się przenika całą osobowość ucznia i wpływa na każdy jej element” Podobnie wypowiada się o tej metodzie Tomaszewski (1984, s. 25): „Główną zaletą informacji uzyskanych przez własne doświadczenie jest to, że są one zdobywane odpowiednio do własnego zapotrzebowania na nie, są też właściwie selekcjonowane i organizowane, a przez to łatwiej włączane do systemu już posiadanego i konstruowanego na tej samej zasadzie”.

Humanistyczny walor osobistego doświadczania świata nie zapewnia mu jednak należytego wykorzystania w szkole. Zdaniem Doroty Klus-Stańskiej (2002, s. 169-175) wiedza pozaszkolna uczniów nie jest systematycznie rozpoznawana i nie liczy się w pracy większości nauczycieli. Z tego powodu „rzesze pierwszoklasistów rokrocznie uczą się liter i działań matematycznych, które opanowali już wcześniej, poza szkolą". Także w wyższych klasach wiedza osobista ucznia jest „nierespektowana” w szkole, a nauczycielom często brak orientacji w jej dziedzinach, nawet wtedy, gdy są one bliskie przedmiotowi kształcenia. Panuje kult poprawności, wyrażający się żądaniem dokładnego odtwarzania wzorów i surowym korygowaniem błędów, typowy dla szkolnej „edukacji monologowej".

Dobrze wyposażona szkoła dostarcza uczniom okazji do zdobywania wiedzy osobistej drogą eksperymentowania w toku lekcji, głównie w przedmiotach przyrodniczych. „Nie istnieje chyba dzisiaj koncepcja dydaktyczna nauczania dowolnego przedmiotu przyrodniczego, która by nie uważała eksperymentu przyrodniczego za podstawowa metodę kształcenia dzieci” - stwierdza dydaktyk fizyki, Mieczysław Sawicki (1981, s. 194). Rzecz w tym, by uczeń sam poszukiwał wiedzy o święcie. Program fizyki w szkołach duńskich nazwano „Zapytaj o to przyrodę”, co Sawicki cytuje z uznaniem (s. 205). Gdy jednak cała klasa wykonuje kolejne czynności etapowe eksperymentu - tylko na polecenie nauczyciela i stale „równym frontem" - nie można tego uznać za pełnowartościowe doświadczenie własne uczniów.

Symulacja komputerowa pozaszkolnych przygód i eksperymentów przewidzianych programem kształcenia także nie dorównuje emocjonalnie doświadczeniom własnym ucznia, natomiast samodzielne „surfowanie" w internecie

www.waip.com.pl

B, Nirminko, K<z(afaaioine, Warrawj 2007. ISBM 976434007-l 1 -a.« bv WAlP 2ixr>

220 Rozdział?. Ksnakentfindywłdiulne

w poszukiwaniu potrzebnej informacji może stać się atrakcyjną, a nawet pasjonującą formą kształcenia indywidualnego.

Pokaz

Pokaz to metoda kształcenia polegająca na kierowaniu obserwacją wybranych obiektów i procesów. Nauczyciel przygotowuje obserwację zachowań określonych osób lub prezentację środków dydaktycznych wybranego rodzaju (tab. 24 w r. 4): naturalnych lub symulowanych, pasywnych lub interaktywnych, a następnie pomaga uczniom dostrzec najważniejsze właściwości tych obiektów. Pokaz może wypełnić całe zajęcie edukacyjne, ale zwykle bywa tylko jego częścią - początkową lub środkową. Może odgrywać rolę wstępnego uporządkowania treści lekcji (r. 6, „Planowanie metodyczne'’) lub, przeciwnie, być poprzedzone uporządkowaniem wiedzy w postaci schematu pojęciowego, co podnosi skuteczność pokazu w zakresie poznawczym, ale obniża ją w zakresie emocjonalnym (Kruszewski, 2004, s. 206).

Obserwacja jest planowym spostrzeganiem osób, przedmiotów, zjawisk i wydarzeń. Spostrzeganie jest wiązaniem wrażeń, będących odbiorem prostych właściwości obiektów (jasność, barwa, wielkość, głośność, siła dotyku) w całość wyodrębnioną z otoczenia (Falkowski, 2000, s. 25).

W większości sytuacji odbieramy bardzo wiele wrażeń, ale tylko niektóre z nich prowadzą do spostrzegania określonych obiektów i procesów, jak to się dzieje? Rolę selekcjonera wrażeń odgrywają procesy uwagi, redukujące nadmiar informacji (Nęcka, 2000b, s. 77). Nie kierując uwagi na sygnały odbierane z otoczenia (rys. 2 w r. 1), możemy wykonywać tylko czynności automatyczne, sterowane niewielkimi fragmentami pamięci trwałej (tamże, s. 78). Wprawdzie już przed wiekiem Alfred Whitehead, znakomity matematyk i filozof, stwierdził, że „cywilizacja rozwija się poprzez wzrost liczby operacji, które możemy wykonywać bez myślenia o nich" (cyt. za: Cialdini, 1996, s. 13), ale kształcenie szkolne ma w większym stopniu przygotowywać do wykonywania nowych czynności niż do usprawniania czynności wcześniej opanowanych. Dlatego bezpośrednie kierowanie uwagą uczniów, charakterystyczne dla pokazu, jest w nim potrzebne. Do umiejętności poznawczych ucznia, które podlegają ćwiczeniu w toku obserwacji, należą: selekcjonowanie wrażeń, zdolność wyboru właściwego bodźca, czujność, oczekiwanie na bodziec, przeszukiwanie pola, wykrywanie trudno dostępnych obiektów, np. informacji ukrytej w dłuższym tekście (Nęcka, 2000b, s. 80-83).

Demonstrując określone przedmioty, trzeba liczyć się z. wcześniejszym doświadczeniem uczniów i z ich ugruntowanymi postawami. Oto przykład (Stró-żyński, 1999):