image140 (5)

8. SŁemirrio. Haialcrme aMne, Warwiwa iCCT. ISBN y.-a-su-oosiC-n-a. c by waip 2007

Trafność sprawcbanw    279

6. Zwiększyć - w rozsądnych granicach - liczbę zadań i wydłużyć w ten sposób egzamin.

Ten ostatni sposób jest najszerzej stosowany w ustnych egzaminach indywidualnych. czyli w odpytywaniu. Nauczyciel, który nie jest pewien oceny osiągnięć ucznia, zadaje mu na poczekaniu kolejne pytania. Ta zasada przenosi się na skomputeryzowane testowanie adaptacyjne, w którym rozwiązania kolejnych zadań przez danego ucznia decydują o długości jego testu. Gdy są konsekwentnie prawidłowe lub nieprawidłowe, testowanie trwa krótko, a gdy sa prawidłowe i nieprawidłowe na zmianę - odpowiednio dłużej.

Trafność sprawdzania

Po ustaleniu, że rzetelność sprawdzania nie budzi uzasadnionych zastrzeżeń, wciąż jeszcze mamy za mało informacji, by uznać wartość egzaminu. Nie wiemy bowiem, czy sprawdzaliśmy to, co należało, i czy wyniki sprawdzania będą nadawały się do określonych celów. Refleksje i analizy na ten temat tworzą zagadnienie trafności sprawdzania.

Trafność sprawdzania jest, najogólniej, użytecznością jego wyników. Tę użyteczność rozumiemy w dydaktyce bardzo szeroko, rozciągając ją na teraźniejszość oraz przyszłość ucznia i społeczeństwa. Samuel Messick przedstawił to jako tabelę, która, przeniesiona z psychomctrii do dydaktyki i uzupełniona odpowiednimi pytaniami, przybiera postać tab. 42 (Messick, 1989; Niemierko, 1999, s. 178):

Tabela 42. Cztery zakresy trafności sprawczania osiągr ięć uczniów według modelu Messicka

flJNKCJE OCENY TRAFNOŚCI UZASADNIENIE TRAFNOŚcT^\_	INTERPRETACJA SPRAWDZANIA	WYKORZYSTANIE SPRAWDZANIA
Na podstawie zebranych dowodów	A. Trafność teoretyczna Jakie wymagania programowe sq sprawdzonej	8. Przydatność sprawdzania lak możno wykorzystać informację uzyskanq przez to sprawdzanie?
Na podstawie przewidywanych konsekwencji	C. Kształtowanie wartości Sak to sprawdzanie wpływa na sama- ocenę ucznia i na jego postawę wobec edukacji?	D. Skutki społeczne Mg wartość dla danego ucznia, dla mych uczniów t dla społeczeństwo ma takie sprawdzanie osiągnięć?

Poczynimy tu kilka komentarzy rozwijających idee zawarte w tab. 42:

1. Model Messicka można uznać za taksonomię trafności sprawdzania,

www.waip.com.pl

B Naeirtirrko. Kat-t/ceme atolm V('iiaw ZCK>7, ISBN 978-83-60807-11-4 C by WA1P2007

280 Rozdział*) Sprawdzanie osiągnięć uczniów

gdyż właściwości od A do D nawarstwiają się, tworząc - w terminologii autora

-    „macierz postępującą" trafności teoretycznej, która jest podstawą wszelkich zastosowań i skutków sprawdzania.

2.    Trafność teoretyczna sprawdzania (A) jest jego zgodnością z właściwymi teoriami psychologicznymi i decyzjami dydaktycznymi. Na przykład ustalając trafność teoretyczną sprawdzania „rozumienia czytanego tekstu”, odwołujemy się do sensu „rozumienia" i do programu kształcenia, który określa rodzaje i poziom trudności tekstów. Taka trafność bywa też węziej określana mianem trafności wewnętrznej (programowej), opartej wprost na porównaniu treści zadań z programem kształcenia.

3.    Informacja o osiągnięciach ucznia (B) może być wykorzystana w dwojaki sposób: na bieżąco i do przewidywania przyszłych osiągnięć (szkolnych, zawodowych) ucznia. W pierwszym przypadku, zasadniczym dla dydaktyki, potrzebujemy trafności diagnostycznej sprawdzania, polegającej na tak szczegółowym rozpoznaniu wiadomości i umiejętności każdego ucznia, aby można mu było udzielić skutecznej pomocy w dalszym uczeniu się, czyli spowodować właściwe sprzężenie zwrotne. W drugim przypadku potrzebna jest trafność prognostyczna sprawdzania, polegająca na zadowalająco dokładnym przewidywaniu przyszłych osiągnięć, np. w szkole wyższego szczebla lub na wybranym stanowisku pracy. Sprawdzanie jest trafne prognostycznie, gdy czynności ucznia wykonywane w jego toku są tak ważne dla rozwoju, że ich transfer na przyszłe osiągnięcia ucznia jest wysoki.

4.    Zakresy C i D trafności tworzą trafność konsekwencyjną sprawdzania, opartą na przewidywaniu wydarzeń będących pod wpływem obecnego egzaminu lub nawet spowodowanych przezeń. Ta część modelu Messicka jest kontrowersyjna, gdyż na przyszłe, dalekosiężne skutki przyjętej formuły egzaminu trzeba zwykle długo i cierpliwie czekać, poza tym są one trudne do zaobserwowania. Zarazem jednak jest to najgłębsza pedagogicznie część zagadnień trafności, bogata w aspekty filozoficzne i polityczne.

5.    Sprawdzanie osiągnięć wychowuje uczniów, gdyż silnie oddziałuje na ich emocje i motywację do uczenia się, a to właśnie jest rozumiane jako kształtowanie wartości (C). Lista skutków społecznych (D) jest tym dłuższa, im bardziej doniosły, znaczący dla kariery uczniów jest dany egzamin. Chodzi tu nie tylko o selekcję kandydatów do niektórych szkół, uczelni i zawodów, lecz także o wpływ egzaminu na stosunki i procesy społeczne. Jako przykład utrwalania stosunków feudalnych podaje się niezwykle surowy egzamin na stopień mandaryna w dawnych Chinach (Du Bois, 1966), a jako przykład demokratyzacji

-    zastępowanie egzaminu maturalnego systemem punktowego (kredytowego) zaliczania przedmiotów.