img025 (55)

352 llmberto Eco

czy określonego sposobu produkcji, znakowej, lecz iest jedynie rodzajem pewnej modal-ności produkcji czv interpretacji tekstowej. Według typologii sposobów produkcji znakowej (przypomnianej w pierwszym rozdziale), tah_ssmbolicznv zakłada proces i n-w e n oj i odniesiony do pewnego r o z p o znani a. Znajduję element,, który mógłby spełnić lub już spełnia jakąś funkcję znakową (śladu,powtórzenia pewnej jednostki kombinatorycznej, s t y 1 i z a c j i...), i decyduję się uznać ją za projekcję (realizację tych samych własności na zasadzie ratio difficilis) wystarczająco niesprecyzo-wanej porcji znaczenia.

Przykład: koło wozu może stanowić reprezentację całej klasy kół Qako szyld kołodzieja), próbkę (na zasadzie pars pro toto) archaicznego świata wsi (jako szyld tradycyjnej gospody), stylizację siedziby Kotary Club. Jednak wypracowując tryb symboliczny, mogę postanowić nie. przedstawiać go, lecz tylko rozpoznać (nawet jeśli został przedstawiony dla innych celów znakowych) jako odznaczający się danymi własnościami: kolistością, zdolnością rozwijania się potencjalnie ku nieskończoności, identyczną odległością wszystkich punktów okręgu od środka koła, promienistą symetrią wiążącą okrąg z tymże środkiem. To właściwości wybrane bez wątpienia ze szkodą dla innych, których tryb symboliczny postanawia nie brać pod uwagę (na przykład: że koło jest drewniane, że jest tworem człowieka, że brudzi się, tocząc się po ziemi, że jest meforurn^znie związane z wołem, z koniem, z mułem itd.). Jednak wychodząc od wybranycli właściwości, można zdecydować, że encyklopedia przyznaje - nawet jeśli nie w sposób jednoznaczny - te same własności elementom znaczenia, których . nie można inaczej zinterpretować, a zatem nastręczającym trudności w tłumaczeniu na inne znaki: na przykład czas (kolisty i postępujący), boskość (w której wszystko jest symetrią i proporcją), wieczny powrót, cykiiczność procesów życia i śmierci, twórcza energia, dzięki której z jedynego centrum rodzą się harmonijnie koliste doskonałości wszystkich istot... Kolo może odsyłać mnie do wszystkich tych całości jednocześnie i w mgławicy znaczeń, które tworzą, istnieć będą mogły również elementy sprzeczne, jak życie i śmierć. Teraz używam koła według zasad trybu symbolicznego.

Tryb symboliczny nie eliminuje kola jako obecności fizycznej (tym bardziej że wszystkie ewokowane istnienia zdają się żyć w kole i z kołem), nie wyklucza go też jako nośnika znaczeń „dosłownych”. Mniej wtajemniczonemu odbiorcy wyda. się ono emblematem kołodzieja, podobnie jak laik dostrzega tylko szewca przy pracy tam, gdzie mistyk-kabaljsta widzi symboliczne działanie kogoś, kto wraz z kolejnymi ukłuciami szydła łączy nie tylko podeszwę z przyszwą, lecz i to wszystko, co znajduje się w górze, 7 tym, co na dole, przyciągając z góry ku dołowi prąd emanacji"⁹.

* O. Sr,holem, Zur Kabbala und ihrer Symbolik, op. eit., w odniesieniu do patriarchy Enocha w tradycji chasydycznej.

lVvb ssmhnliczny nip staiiasi zatem koniecznie procesu produkcji, lecz zawsze ijiirzminipię |jrctr.i?a w v k n rzy'! I, ;| li 1 TT~ leKSTU, i może być zastosowany do każde go tekstu i każdego typu znaku poprzez decyzję pragmatyczną („chcę interpretować symbolicznie"), która na poziomie semantycznym wytwarza nową funkcję znakową, przypisując oznacznikom obdarzonym znaczeniem skodyfilcowanym nowe porcje zna-rżenia, jak najmniej określone i wyodrębniane przez odbiorcę. Charakterystyką trybu symbolicznego jest fałd, że jeśli nie zdecydujemy się go uak tywnić, tekst nie zostanie pozbawiony niezależnego znaczenia na poziomie dosłownym i przenośnym (retorycznym).

W doświadczeniu mistycznym znaczenia przypisywane oznacznikom symbolicznym zostają w jakiś sposób zasugerowane przez wcześniejszą tradycję i przez jakąś aucloritas i interpretującyjest przekonany (m u s i być przekonany), że nie są one danymi kulturowymi, lecz desy gna tam i, aspektami ponadsubiektywnęj i ponad-kulturowej prawdy.

We współczesnym doświadczeniu poetyckim (lecz wywód ten można by rozszerzyć na wszystkie sztuki) możliwe znaczenia sugerowane są przez kontekst i iatertekstual-ną tradycję; interpretator wie, że nie czerpie z prawdy zewnętrznej, lecz puszcza w ruch sam świat encyklopedii. W tym sensie współczesny symbolizm poetycki jest symbolizmem świeckim, w którym język mówi o sobie samym i o własnych możliwościach. O tym, że to odkrywanie możliwości języka czy też encyklopedii lub świata sc-miozy jest jednocześnie odkrywaniem głębi podmiotu, jak powiedzieliśmy już w pierwszym rozdziale, pod koniec dyskusji o znaku. Pozostaje niewątpliwe, że za każdą strategią trybu symbolicznego skrywa się, nadając mu prawomocność, jakaś t e o 1 o g i a. choćby nawet miała to być negatywna i zlaicyzowana teologia nieograniczonej semiozy. Twórczym sposobem semiotycznego spojrzenia na wszelkie pojawienie się trybu sym bolicznego .jest zadanie sobie pytania: prze z j a k ą t e o i o g i ę z o s t, a. I o u uprą w o m ocnion y? Podejście scmiotyczne powinno być w stanie rozpoznać również przypadki, w których jego pytanie krytyczne ustanawia, zawierając z nimi rodzaj kontraktu, własne bóstwa.

11981]

Przekład Monika Woźniak