img025 (73)

mantycznym, a także i stylistycznym z całością tekstu, znaleźć możemy stereotypową informację o tyirn, że narrator był także na królewskim weselu, miód i wino pił itd. Dzięki przejrzystej i sugestywnej logice zdarzeń baśń prozą, podążająca tropem głównego bohatera i eksponująca jego rolę w świecie przedstawionym (czasem przy ograniczeniu udziału czynnika irracjonalnego), pozwala na identyfikację odbiorcy z postacią pozytywną i sprzyja kompensacyjnemu stylowi odbioru.

Baśń poetycka natomiast to przede wszystkim „sposób opowiadania”, prezentacja możliwie najszerszych możliwości fantazjotwórczych, demonstrowanie różnego rodzaju chwytów transformujących rzeczywistość. Dążąc do wywołania wrażenia przepychu i niezwykłości kreowanego świata, narrator może skupiać swą uwagę na różnych jego elementach, przede wszystkim jednak na tych, które zaskakują swą oryginalnością, dziwnością i niepodobieństwem do realnej rzeczywistości. Stąd w wielu baśniach poetyckich zaobserwować można znacznie większy udział istot czarodziejskich i magicznych przedmiotów, niż ma to zwykle miejsce w utworach prozatorskich. Puszkin w jednej ze swych najpiękniejszych baśni, opisując cudowną wyspę wznoszącą się „z otchłani”, kilka wersów poświęca nie odgrywającej większej roli w przebiegu wydarzeń wiewiórce:

„Przed pałacem sosna rośnie, kryształowy dom przy sośnie.

Mieszka w nim wiewiórka mała — żartownisia niebywała.

Piosnki śpiewa dla uciechy oraz gryzie wciąż orzechy, a orzechy — wprost dziwota — ich łupiny są ze złota, wewnątrz jądra szmaragdowe” ⁸.

Szczególne wyeksponowanie w baśni poetyckiej sposobu opowiadania wiąże się niekiedy ze specyficznym upodrzędnieniem fabuły. Powstają w ten sposób żartobliwe lub ironiczne trawestacje wątków, oparte na grze iluzji i deziluzji, jawnie demonstrujące umowność i kon-wencjonalność baśniowego świata. Licznych przykładów tego typu baśni dostarcza zwłaszcza twórczość J. Brzechwy. Omawiana tu opozycja baśń prozatorska — baśń poetycka zdaje się korespondować (chociaż nie pokrywać!) z wprowadzoną przez L. Róhricha dy-ferencjacją: bajka życzeniowa (Wunschmarchen) — baika czarodziejska (Zaubermarchen)⁹. Termin „bajka czarodziejska” ma jednak zakres szerszy niż baśń poetycka; fikcja typu czarodziejskiego może być bowiem rozwijana także przez utwory pisane prozą. Co więcej, w tekstach tego typu (zwłaszcza w twórczości rozwijającej się pod wpływem poetyki modernistycznej) zaobserwować można obecność środków artystycznych typowych dla poezji, takich jak: bogata symbolika, metaforyka, elementy instrumentacji głoskowej, rytmi-zacja toku składniowego itp. Z drugiej strony — niektóre utwory pisane wierszem lub (jak w przypadku Oppmana) „rymowaną prozą”, ze względu na lapidarność ujęcia zasadniczego wątku, prostotę języka (brak typowo baśniowej leksyki) i użycie środków poetyckich (rym, uporządkowane metrum) jedynie w funkcji ozdobnika, nie mogą być zaliczone do baśni czarodziejskich, zbliżają się one do prostszych w konstrukcji bajek typu „Wunschmarchen”.

Spróbujmy przyjrzeć się poetyce baśni czarodziejskiej zaczynając od typowego dla niej słownictwa. Porównajmy fragmenty tekstów kilku autorów reprezentujących różne okresy w dziejach naszej literatury:

„A wtem nagle się ukaże

dwór królewski. Jak wspaniały!

49

4 — Bajka w literaturze...