9 (185)

W publicystyce społecznej znajdujemy także opinię, iż wzrost uprzedzeń, . negatywnych stereotypów i konfliktów etnicznych w społecznym dyskursie jest w jakiejś mierze spowodowany cenzury, którą ten temat był objęty w wio- '?£*>’ lu krajach realnego socjalizmu. Socjalistyczna poprawność polityczna zawie-rała element internacjonalizmu: nie należało źle mówić o innych narodach j ' należących do komunistycznej wspólnoty. Głośne i częste artykułowanie niechęci do Rosjan, Albańczyków, Serbów czy Rumunów interpretowane jest więc jako odreagowanie dawnych, a przez lata blokowanych żalów i niechęci. Jest także czasem bagatelizowane jako „przejściowe zjawisko”, które oczyści klimat \ zadawnionej tłumionej wrogości. Jak wynika z badań psychologicznych, należy mieć jednak poważne wątpliwości co do tego, czy wyrażenie (choćby tylko w słowach) agresji wobec innych polepsza relacje społeczne. Są dowody, iż raczej eskaluje to wzajemną wrogość, niż ją zmniejsza (por. Zimbardo, Ruch, 1988). Nie można więc zakładać, iż wyrażanie negatywnych i agresywnych sądów o innych narodach działa „oczyszczająco” i w przyszłości polepszy międzynarodowe relacje.

Bibliografia

Adam H. (1990), Exclusivc nationalism vcrsus inclusiue patriotism: statc ideologies for dioidcd sodeties, „Innovation", 4, 569-687.

Anderson B. (1991), Imagincd communitics. Rcflcctions on the origin and spread of nationalism, London: Vcrso.

Bar-Tal D. (1993), Patriotism as fundamcnłal beliefs of group members, „Politics and Indrndual", 2,45-62.

Bar-Tal D. (1997), The monopolization of patriotism, w: D. Bar-Tal, E. Staub (red.), op. cit.

Bar-Tal D. (1999), Przekonania społeczne w czasie nierozwiązywalnych konfliktów, „Studia Psychologiczne”, 2,175-198.

Bar-Tal D., Staub E. (red.), Patriotism: in the lioes of indiuiduals and nations, Chicago: Nelson--Hall.

Blornmaert J., Verschucren J. (1992), The role of language in Europcan nationalist ideologies, „Pragmatics”, 2,355-374.

Bloom W. (1993), Pcrsonal identity, nalional identity and intcrnational relations, Cambridge: Cambridge University Press.

Boski P. (1991), Jak wartości społeczno-polityczne dzieliły elektoraty pretendentów do Belwederu w wyborach prezydenckich 1990?, w: W. Daab i in., op. cit.

Boski P. (1992), O byciu Polakiem w ojczyźnie i o zmianach tożsamości kulturowo narodowej na obczyźnie, w: P. Boski, M. Jarymowicz, H. Malewska, Tożsamość a odmienność kulturowa, Warszawa: Instytut Psychologii PAN.

Boski P. (1995), Humanizm, indywidualizm-kolcktywizm a rozumienie i preferencje ładu demokratycznego, w: J. Reykowski (red.), Potoczne wyobrażenia o demokracji. Psychologiczne uwarunkowania i konsekwencje, Warszawa: Instytut Psychologii PAN.

Brzeziński Z. (1989), Post-communist nationalism, „Foreign Affairs”, 68, 1-25.

Calhoun C. (1997), Nacjonalizm i społeczeństwo obywatelskie: demokracja, zróżnicowanie i samo-określenie, w: J. Szacki (red.), Ani książę, ani kupiec: obywatel, Kraków: Znak.

Chadwick H.M. (1945), The nationalities of Europę, Cambridge: Cambridge University Press.

Connor W. (1993), Beyond rcason: the naturę of cthnonational bond, „Ethnic and Racial Studies”, 3,373-389.

Daab W. i in., Polski wyborca ‘90. Psychospołeczne studia nad wyborami prezydenckimi, Warszawa: Instytut Psychologii PAN.

Dekkcr H., Malova D. (199*1), Nationalism, w: H. Ilekker, L. Hagendoorn (red.), Nationalism, utknie conflict and conccj/tions of citizensh ip and dcmocrucy in Western and Eustcrn Europę, Utrecht: KUCOM KR.

Doob L. (1964), Patriotism and nationalism: their psychological fuundutions, New Haven: Yale University Press.

Duckitt J. (1989), Authoriturianism and group identifiaction: a ncw vicw of an old construct, „Political Psychology", 10, G3-8-1.

El-Wufi N. (1993), The roles of nationalism and religion in Iyybian political social ization, „Pol i li es and tndividunl^M, 2, 31 -40.

Krikson T.H. (1991), Etlinicity uersus nationalism, „Journal of Peace rcsearch”, 3, 203-278.

Feshhach S. (1993), Ludzka opresja a wojna, w: A. Frączek, H. Zumkley (red.), Socjalizacja a opresja, Warszawa: Instytut Psychologii PAN.

Gellnor K. (1983), Nutions and nationalism, Oxford: Blackwell.

Gellncr K. (1991), Nationalism and politics in Eastern Europę, „New Left Revicw”, 189, 127-134.

Greenl>crg J., Pyszczynski 'I'., Simon L., Salomon S., Chatel J. (1992), Terror manapement and tolcrance, „Journal of Personality and Social Psychology”, 63, 221-240.

Greenfeld L. (1992), Nationalism: fioe rouds to rnodernity, Cambridge, Mass.: Harvard University Press.

Hagendoorn L. (1993), Ethnic cateporization and oulgroup cxclusion: cultural oalues and social stcrcotypes in the construction of ethnic hierarchies, „Ethnic and Racial Studies", 1, 20-49.

Hagendoorn L. (1995), Intergroup biases in rnultiple group syslems: the pcrception of ethnic hierarchies, „Europcan Rcview of Social Psychology”, 6, 109-228.

Hagendoorn L. (1997), Nationalism and the pcrception of ethnic and national diffcrences in Central and Eastern Europę. 7Yansformation processes in Eastern Europę. Workshop Procccdings, Amsterdam: NWO.

Jarymowicz M. (1992), Schematy Ja, My a uprzedzenia między grupowe, „Kolokwia Psychologiczne”, 1, 45-50.

Karasawa M. (1994), The structurc of Japanese national identity and its effeets of the pcrception of International attitudes, referat na: XVII Annual Scientific Mceting of the Internationa) Socicty of Political Psychology, Santiago de Compostela.

Kellas J.G. (1991), 'The politics of nationalism and cthnicity, London: Macmillan.

Koch K. (1993), Back to Sarajcoo or beyond 'JYianon?, w: J. Plichtova (red.), Minoriiies in politics. Cultural and lanpuagcs rights, Bratislava: Europcan Cultural Foundation.

Kofta M., Sędck G. (1999), Stereotypy duszy grupowej a postawy wobec obcych: wyniki badań sondażowych, w: B. Wojciszke, M. Jarymowicz (red.), op. cit.

Korzeniowski K., Skarżyńska K. (1991), Wyznaczniki popularności trzech głównych pretendentów w wyborach prezydenckich, w: W. Daab i in., op. cit.

Kosterman R., Feshbach S. (1989), Toward a mcasurc of palriotic and nationalistic attitudes, „Political Psychology”, 2, 257-274.

Lcvinc R.A., Campbell D. (1972), Ethnoccntrism: theories of conflict, ethnic aititudes and group behamour, New York: Wilcy.

Lob W. (1975), Nationalist attitudes in Qucbcc and Belgium, „Journal of Conflict Resolution”, 2, 103-110.

Łukaszewski W. (1999), Młodzi Polacy o narodach Europy, w: B. Wojciszke, M. Jarymowicz (red.), op. cit.

Łukaszewski W., Stajniak B. (1998), Tożsamość narodowa młodych Niemców i młodych Polaków a stosunek do narodów Europy, „Czasopismo Psychologiczne”, 1, 7-20.

Nowicka E. (1996), Polskość w świadomości młodzieży szkolnej i studenckiej, w: E. Nowicka, J. Nawrocki (red.), Inny - Obcy - Wróg, Warszawa: O li cyn» Naukowa.

Ossowski S. (1966), Więź społeczna i dziedzictwo krwi, w: Dzielą, t. 2, Warszawa: PWN.

Poppe E. (1998), National and ethnic stcrcotypes in Central and Eastern Europę, Utrecht: Europcan Research Centre On Migration and Ethnic Relations.

Renan E. (1990), What is a nation, w: H.K. Bhabhy (red.), Nation and narration, London: Rout-lcdge.

291