img029 (27)

przygód nauki współczesnej, a także pięknym przykładem międzynarodowej współpracy uczonych. Próby odcyfrowania podejmowane przez uczonych włoskich w XVI stuleciu: G. P. Valeriano (1556) ^:iiM. Mercatiego (1589), bądź w stuleciu XVII, między innymi przez wykształconego jezuitę Atanazego Kirchera, nie zostały uwieńczone żadnymi rezultatami. W XVIII stuleciu natomiast Warburton odgadł, że w piśmie hieroglificznym występują znaki „alfabetyczne”, De Guignes domyślił się, że niektóre znaki są determinatywami, a uczony duński G. Zoega ustalił w , 1797 roku, że owalne pierścienie albo „kartusze” zawierają imiona królów.

Z początkiem XIX wieku zrobiono wyraźny krok naprzód w kierunku odczytania pisma demotycznego, a później hieroglificznego. Było to zasługą szwedzkiego orientalisty J. D. Akerblada, uczonego francuskiego Silvestre de Sacy, a zwłaszcza doktora Thomasa Youngą z Emmanuel College w Cambridge. Klucza dostarczył słynny kamień z Rosetty. Jest to dekret sporządzony przez kapłanów w 197/6 roku p.n.e. ku czci Ptolemeusza (V) Epifanesa (205—181 p.n.e.) w dwóch wersjach językowych i trzech pismach: tekst egipski napisano pismem hieroglificznym (14 wierszy) i demotycznym (32 wiersze), a tekst grecki literami greckimi (54 wiersze). Znaleziony przez kapitana francuskiego M. Boussarda w forcie Saint Julien de Rosetta w 1799 roku, kiedy Napoleon próbował podbić Egipt, w 1801 roku przeszedł w ręce brytyjskie i obecnie jest przechowywany w British Museum.

Biorąc za punkt wyjścia dotychczasowe ustalenia, uczeni powoli zmusili pisma hieroglificzne i demotyczne do wyjawienia swych tajemnic. Dzięki greckiemu tekstowi inskrypcji na kapiieniu z Rosetty i znajomości języka koptyjskiego (który stanowi ostatnie stadium języka egipskiego) oraz dzięki odcyfrowaniu przez Akerblada kilku zdań tekstu demotycznego tejże inskrypcji, szczególnie zaś dzięki zidentyfikowaniu przez Younga kilku imion bogów i osób w jej tekście hieroglificznym — hieroglificzna pisownia imion była jedną z podstaw całego odcyfrowania — egiptolog francuski Jean Franęois Champollion (1790—1832) mógł ogłosić wreszcie w 1822 roku doskonałą rozprawę o piśmie hieroglificznym. Rozprawą tą i dalszymi badaniami położył podwaliny pod współczesną naukę egiptolo-giczną. Mimo to wielu naukowców odnosiło się sceptycznie do jego prac, dopóki „dekret z Kanopus”, stela odnaleziona w 1866 roku przez egipto-loga niemieckiego R. Lepsiusa, nie potwierdził, że Champollionowi rzeczywiście udało się odczytać pismo hieroglificzne. Naturalnie, wiele zostało jeszcze do zrobienia dla przyszłych badaczy, skoro nawet dzisiaj nasza wiedza w zakresie filologii egipskiej ma pewne luki. Niemniej jednak praca kolejnych pokoleń znakomitych uczonych — ostatnie! trzydziestolecie również zapisało na tym polu wiele dramatycznych zwycięstw — odsłoniła w jej całokształcie cywilizację trwającą przez z górą 3500 lat.

Rozdział III

PISMA KRETENSKIE

CYWILIZACJA MINOJSKA

Starożytna kultura Krety--jedynego kraju europejskiego o cywili

zacji Wytrzymującej porównanie z współczesnymi jej cywilizacjami Egipt' i Mezopotamii — pozostawiła wiele problemów, których prawdopodobni nigdy nie uda się rozwiązać. Poważni uczeni zgodni są co do tego, że cywi lizacja kreteńska posiada znamiona odrębności. Jest ona powszechnie zna na jako „egejska”, od Wysp Egejskich, których najstarsze centrum kul turowe stanowiła Kreta, albo jako cywilizacja „minojska” — termin za proponowany przez sir Arthura Evansa — od mitycznego Minosa, król; morskiego „imperium egejskiego”. Starożytni mieszkańcy Krety osiągnęl niewątpliwie bardzo wysoką kulturę. Świadczą o tym nie tylko szczątk architektoniczne, malarstwo freskowe i sztuka ceramiczna, lecz takżi znaczny wpływ, jaki wywarli na cywilizację Grecji lądowej i wysp greckich, oraz tradycja grecka, która widziała w Krecie starożytny ośrodel wielkiej cywilizacji. Wreszcie wymownym tego dowodem są rodzime pisma Kreteńczyków. Wszelako do jakiej rasy należał lud czy ludy kre-teńskie? Jakim językiem się posługiwały? Skąd przybyły? Jaka była ich historia? Kim byli ich władcy? Na wszystkie te pytania i wiele innycl jeszcze nie umiemy odpowiedzieć. Nie znamy nawet nazwy tego tajemniczego ludu (albo ludów?).

A jednak archeologia walnie się przyczyniła do poznania tej ważne; kultury. W ciągu ostatnich 60 lat, w wyniku poszukiwań i prac wykopaliskowych, odsłonięto wspaniałe pałace i odkryto wiele dzieł sztuki. Udałc się ustalić dość dokładną chronologię kultury kreteńskiej na podstawi; przede wszystkim metody synchronicznej, poprzez zestawienie odpowiadających sobie pod względem czasowym importów, zwłaszcza wyrobór garncarskich, znalezionych na Krecie z wyrobami kreteńskimi odkrytym w Egipcie, Mezopotamii i innych krajach.

Angielskie badania wykopaliskowe w Knossos, włoskie w Faistos i Ha-gia Triada oraz idące w ślad za nimi prace wykopaliskowe przeprowadzone przez Amerykanów, Greków i Francuzów w różnych innych miejscowościach ujawniły, że epoka neolitu trwała na Krecie długo, może 500<