img114

Na ogół świadomość społeczna co do lego. jakie czyny są zabronione przez prawo kamę, jest powszechna (zabójstwo, kradzież, oszustwo, gwałt itd.). Są jednak czyny, których bezprawność kama nic jest tak oczywista albo budzić może istotne wątpliwości, np. na tle zmiennych regulacji prawa karnego celnego, dewizowego czy związanego z obrotem gospodarczym. Do takich właśnie wypadków ma zastosowanie regulacja art, 30 k.k., zgodnie z którą usprawiedliwiona nieświadomość bezprawności czynu uchyla winę. Natomiast w wypadku, gdy ta nieświadomość jest nieusprawiedliwiona, brak podstaw do uchylenia zarzutu winy, aczkolwiek trzeba przyjąć, że wina sprawcy może być umniejszona, co uzasadnia możliwość nadzwyczajnego złagodzenia wymierzonej mu kary. Ocena, czy nieświadomość sprawcy jest usprawiedliwiona, musi być pozostawiona sądowi. W ocenie tej należy uwzględniać zarówno stopień świadomości prawnej sprawcy (jego wiedzę, wykształcenie itp.), jak i okoliczności popełnionego czynu.

4. Działanie w warunkach rozkazu

Obowiązek wykonania rozkazu wiąże się z panującą w wojsku zasadą dyscypliny i podporządkowania. Odmowa wykonania rozkazu albo wykonanie rozkazu niezgodnie z jego treścią pociąga za sobą kary dyscyplinarne, a także groźbę sankcji karnej, jeżeli dowódca jednostki wojskowej złoży wniosek o ściganie karne (zob. art. 343 § 1 i 4 k.k.).

Według tradycyjnej teorii, określanej mianem teorii ślepych bagnetów, za

podporządkowany wykonawca (narzędzie), nie pondsi odpowiedzialności. Teorii J tej hołdowały ustawodawstwa opierające wojsko na bezwzględnej („ślepej") ; dyscyplinie (hitlerowski Wehrmacht, armia ZSRR).

Zasada nieodpowiedzialności wykonawców rozkazów, kwestionowana od I dawna w doktrynie prawa karnego (zwłaszcza anglo-amerykańskicj), została ostatecznie zanegowana i odrzucona przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy, tzw. Trybunał Norymberski, który osądził głównych zbrodniarzy hitlerowskich za zbrodnie dokonane w czasie drogiej wojny światowej. Według art. 8 . Statutu Trybunału Norymberskiego z 28 sierpnia 1945 r.: „okoliczność, żc oskarżony działał w wykonaniu rozkazu swego rządu lub przełożonego, nic zwalnia go od odpowiedzialności, lecz może być uważana za okoliczność łagodzącą przy wymiarze kary, o ile Trybunał uzna, żc będzie to zgodne z poczuciem sprawiedliwości". Takie ujęcie stało się podstawową zasadą prawa narodów. To, że żołnierz otrzyma! rozkaz zabijania lub znęcania się z pogwałceniem prawa, nie może więc ckskulpować z dokonanych zbrodni (bliżej T. Cyprian. 1. Sawicki, Prawo norymberskie, Warszawa 1948).

Polskie ustawodawstwo przyjęło dominującą współcześnie zasadę umiarkowanego posłuszeństwa, którego granicę wyznacza świadomość przestępności