img196 (11)

ich charakter jest różny w zależności od stopnia automatyzacji tej czynności.

W stadium większej lub mniejszej automatyzacji występuje bezpośrednie skojarzenie wyobrażenia pozaję-zykowego z wyobrażeniem pisaniowym. Przed automatyzacją procesu pisania wyobrażenie pozajęzykowe kojarzy się — zależnie od rodzaju pamięci (słuchowej, wzrokowej lub ruchowej) — z wyobrażeniem słuchowym, wzrokowym lub wymawianiowym, a dopiero za pośrednictwem jednego z tych ogniw — z wyobrażeniem pisaniowym¹.

Treść pozajęzykowa, kojarząca się z wyobrażeniem językowym wyrazu, stanowi realne znaczenie wyrazu.

Rys. 8. Schemat powstawania wyobrażenia pozajęzykowego:

RM - S - fonemat; P - W - grafemat; Pzj - treść pozajęzykowa

Oprócz znaczenia realnego wyrazy mają znaczenie przenośne. W początkowej nauce czytania wyrazy zastosowane w tekstach przeznaczonych do czytania dla najmłodszych uczniów (klasy I—III) występują jednak z reguły tylko w znaczeniu realnym — ze względu na konkretność myślenia dzieci w wieku wczesnoszkol-nym².

Ujmowanie treści pozajęzykowej wyrazu, tj. rozumienie jego znaczenia, zależy od różnorodnych czynników. Sposób rozumienia znaczenia określonego wyrazu jest uwarunkowany poziomem i zakresem doświadczeń życiowych, wiedzy, a także różnych właściwości psychicznych człowieka, wśród których główną rolę odgrywa rodzaj pamięci i wyrazistości wyobraźni. Z uwarunkowania takiego wynika chwiejność wyobrażeń pozajęzykowych, tj. realnych i przenośnych znaczeń wyrazów. W związku z tym wyraz nabiera właściwego znaczenia tylko w kontekście (np. w zdaniu lub w zespołach zdań) albo w bezpośrednio danej sytuacji zewnętrznej. Poza zdaniem lub poza określoną sytuacją zewnętrzną wyraz jest ogólnikiem, obejmującym różne odcienie znaczeniowe (realne i przenośne) spotykane w różnych konkretnych przypadkach jego użycia³. Np. wyraz dom ma 7 różnych znaczeń, wyraz korona — 17 znaczeń, dobry — 10 znaczeń; każde z tych znaczeń występuje wyraźnie dopiero w określonej, konkretnej sytuacji lub w szerszym kontekście, na tle uzupełniającej informację szerszej wypowiedzi⁴.

W miarę zdobywania przez dziecko wiedzy o świecie związek między wyobrażeniem językowym i treścią

41

1

St. Szober Zarys językoznawstwa ogólnego..., s. 101.

2

Obok znaczenia realnego i przenośnego wyrazy posiadają jeszcze naczenie etymologiczne, tj. pierwotne, wynikająoe z ich budowy morfologicznej, np.: bielizna — biała odzież — obecnie także kolorowa, ile tylko biała.

3

⁸ St. Szober Podstawy językoznawstwa ogólnego..., s. 8—12.

4

• Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego. Warszawa •68, PWN.