img381 (5)

19

ska a zaczęła być wymawiana bardziej przednio, aż osiągnęła pozycję gdzieś między a i e (podobnie jak we współczesnym południowym angielskim samogłoska a w „hat”). Dźwięk ten w rękopisach anglosaskich był zwykle przedstawiany jako as. Z tego wynika, że początkowy run a musiał zostać zastąpiony przez trzy inne; jeden, aby oddać nową zaokrągloną i unosowioną samogłoskę (z *ans-), drugi, aby oddać nową przednią samogłoskę as i trzeci, aby przedstawiać dawne a tam, gdzie dźwięk się zachował. Anglofryzyjscy mistrzowie runów wynaleźli własne rozwiązanie. Nazwa runu os zachowała się na czwartym miejscu w futharku (który w ten sposób stał się futhorkiem), przy tym wymyślono dla tej nazwy nową literę p. Dawna forma runu a przetrwała, p, ale z nową frontalną wymową as i nazwą assc, „jesion”. Wymyślono nowy run dla a, p, i dano mu nazwę ac, „dąb”. Te nowe runy odkryto wyłącznie w Anglii i Fryzji; stąd nazwa „runy anglofryzyjskie”. W tych regionach futhork został rozszerzony do 26 liter, a w Anglii nastąpiły dalsze dodatki mające na celu przystosowanie do nowych przekształceń dźwięków.

Dotychczas mówiłem o futharku germańskim, jak gdybyśmy znali go z najwcześniejszych czasów runicznych. Sprawa przedstawia się inaczej. Pierwsze futharki datowaliśmy na V wiek; już wtedy istniała pewna różnorodność form, o których wspomniałem w rozdziale 1. Najstarszy przykład znajduje się na płycie kamiennej, która stanowiła fragment komory grobowej w Kylver na szwedzkiej wyspie Gotlandii. Przypuszczalnie nie był on przeznaczony do wystawienia na widok publiczny, a ponieważ następował po nim dziwny znak przypominając choinkę, który nie miał znanego alfabetycznego znaczenia (czy dlatego był magiczny?) a także przez palin-drom sueus, także nie mający znaczenia (a więc magiczny?), celem futharku mogło być zebranie pewnego rodzaju magii runicznej, prawdopodobnie w celu chronienia ciała przed wyjęciem z grobu. Litery biegną od lewej strony ku prawej, lecz niektóre runy,

1"KHR

<

MM

Ryc. 2 Schematyczne przedstawienie futharków z (1) Kylver, (2) Vadstena, (3) Breza i (4) Charnay. Futhark z Kylver ma niektóre formy odwrócone, a kolejność liter jest przerwana runami o numerach 13, 14. Futhark z Vadstena występuje tutaj w kolejności od strony lewej do prawej, chociaż na awersie brakteatu pojawia się od prawej do lewej; ostatni run zagubił się za pętlą do zawieszenia, ale było to najwidoczniej d. Wycinający futhark z Breza ominął b, a ostatnie litery zaginęły. Mistrz runów z Charnay nie skompletował swego futharku.

J>S

I