img427 (6)

D. Chlebna-Sokół, D. Kardas-Sobantka

Uwypuklone i tętniące ciemię stwierdza się przy zwiększonym ciśnieniu śródczaszkowym (stany zapalne w ośrodkowym układzie nerwowym, krwawienia, nowotwory).

Ciemię zapadnięte jest jednym z objawów odwodnienia dziecka (biegunka, wymioty), spotyka się je także w ciężkiej niewydolności krążenia.

Należy zaznaczyć, że w czaszce jest łącznie 6 ciemiączek, które można stwierdzić w najwcześniejszym okresie życia. Oprócz przedniego występuje ciemiączko tylne (w miejscu połączenia szwu węgłowego i strz&fcówegoju "szczytu łuski kości potylicznej) oraz dwa parzyste - klinowe i sutkowe. Ciemiączka boczne i tylne'u donoszonych noworodków mogą być już zamknięte po urodzeniu (chociaż tylne jest z reguły wyczuwalne w pierwszych trzech tygodniach życia), u wcześniaków są zachowane przez 2, 3 miesiące od urodzenia.

Szwy czaszkowe, w warunkach prawidłowych szerokości 2 -3 mm, nie są zwykle wyraźnie wyczuwalne u niemowląt donoszonych, natomiast można je wymacać u wcześniaków, gdyż mają szerokość od kilku milimetrów do 1 cm.

Poszerzenie szwów czaszkowych jest charakterystyczne dla stanów wywołujących wzrost ciśnienia śródczaszkowego.

Wyraźne zgrubienie w przebiegu szwów stwierdza się przy przedwczesnym ich zarastaniu, a także w pierwszych dniach życia u noworodków z bardzo niską masą urodzeniową (przede wszystkim z cechami hipotrofii wewnątrzmacicznej), u których kości czaszki zachodzą na siebie w związku z opóźnionym rozwojem mózgu.

„Rozmiękanie potylicy” (craniotabes) występuje u niemowląt w pierwszym półroczu życia; jest wczesnym objawem kostnym krzywicy z niedoboru witaminy D. Przy obmacywaniu stwierdza się uginanie i odginanie (wrażenie jak przy ucisku piłeczki pingpongowej) cienkiej, pergaminowatej łuski kości potylicznej. Pojedyncze ognisko „miękkiej czaszki”, najczęściej kości ciemieniowej w pobliżu szwu strzałkowego, może być obecne u zdrowych, bardzo szybko rosnących dzieci, u których tempo tworzenia się tkanki kostnej jest większe aniżeli mineralizacja. Liczne ogniska „miękkiej czaszki” są spotykane w osteopenii wcześniaków.

W ocenie szczegółowej twarzy należy przeprowadzić badanie oczu, nosa, uszu oraz jamy ustnej i gardła.

W czasie oglądanie oczu ocenia się szerokość i symetrię szpar powiekowych, ruchomość gałek ocznych (ruch gałek ocznych za przesuwającym się przedmiotem z góry na dół i na boki) oraz powieki górne i dolne (obecność obrzęków, skóra przy nasadzie rzęs). Zwraca się uwagę na możliwe występowanie zeza (rodzaj) i oczopląsu, symetrię i zabarwienie tęczówek, zabarwienie twardówek (w tym szczególnie zażółce-nie), obecność wylewów podspojówkowych (urazy, skaza krwotoczna) oraz na kształt, wielkość i symetrię źrenic.

Różnice w średnicy lewej i prawej źrenicy (ani7jpkoriai stwierdza się m. in. w kile ośrodkowego układu nerwowego. Rozszerzenie źrenic występuje przy dużym wzroście ciśnienia śródczaszkowęgo, napadzie padaczkowym, zatruciu atropiną, skopolamina, alkoholem, grzybamT^oraz w^wTelu postaciach śpiączki; jednostronne rozszerzenie - przy zmianach ogniskowych w mózgu (guzy, krwawienia) i urazach gałki ocznej. Zwężenie źrenic jest charakterystyczne m. in. dla zatrucia morfiną oraz szeregu chorób (w tym zapalnych) mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych; jednostronne stwierdza się przy zapaleniu tęczówki.

Należy przeprowadzić badanie następujących odruchów ocznych:

Odruchy źreniczne: na światło, zbieżność i nastawienie. Źrenice zwężają się pod wpływem zwiększonego strumienia światła

49