img737 (2)

INSTRUMENTY TERRORU STALINOWSKIEGO    Y *

człowiek o silnej woli i charakterze, pokazany jest jako bezwolny mięczak, ktoś w rodzaju Hamleta. (...) Iwan był wielki, mądry. W wydaniu Eisensteina wydaje się natomiast histerykiem”.

OCHRANA

Ochrana (potoczna nazwa „wydziału bezpieczeństwa”) to tajna policja XIX-wiecznej carskiej Rosji i organizacja pionierska pod względem stosowania metod, które później zostały przejęte nie tylko przez jej radzieckie następczynie - CzK, OGPU, NKWD i KGB - ale i przez hitlerowską SS w nazistowskich Niemczech. Jedną ze szczególnych nowinek, zastosowanych przez Ochranę, było werbowanie donosicieli we wszystkich budynkach mieszkalnych - protoplastów Blockwarte z III Rzeszy, współdziałających z miejscowym Gestapo. Rejestrowanie osób podejrzanych o wywrotową działalność polityczną było na porządku dziennym w Moskwie na progu XX stulecia; to samo wprowadzono w Petersburgu w latach 1906-1908.

Ochrana, tak bowiem nazywano powszechnie tajną policję w carskiej Rosji, zapoczątkowała jeszcze inną praktykę, która później stała się normą: wymóg stałego noszenia przy sobie dokumentów tożsamości oraz obowiązek meldunkowy, połączony z odnotowywaniem personaliów osób zamieszkujących w danym mieszkaniu czy domu.

Zadanie chronienia cara i jego rodziny spoczywało na wydziale specjalnym Ochrany, która prowadziła nabór wyłącznie wśród personelu armii rosyjskiej. W 1881 roku, po zamachu na cara Aleksandra II i narodzinach radykalnego ruchu rewolucyjnego, sformowano oddziały do walki z terroryzmem, socjalistami i wszelkimi ugrupowaniami uznanymi za wrogie wobec caratu.

Główna siedziba Ochrany znajdowała się w Petersburgu, lecz jej agentury funkcjonowały w całej Rosji, a potem także za granicą. Ważną rolę odgrywało Biuro Zagraniczne, uruchomione w 1883 roku w Paryżu, w obliczu rozszerzania się działalności rewolucyjnej z granic imperium rosyjskiego na kraje zachodniej i środkowej

Europy. Kierownictwo carskiej policji podziwiało francuską służbę bezpieczeństwa, darzoną powszechnym respektem Surete Generale, i pragnęło zdobyć dostęp do jej archiwów - na mocy oficjalnej zgody lub też bez niej.

Rozbudowana siatka agentów

Wielu czołowych rosyjskich rewolucjonistów, o których wiedziano, że przebywają w Paryżu, utrzymywało kontakty z ludźmi w sąsiednich krajach, co skłoniło Ochranę do rozbudowy swojej siatki poza Francją i do umieszczenia agentów w komórkach grup wywrotowych. Ponadto aresztowanym rewolucjonistom proponowano przejście na stronę Ochrany albo rolę podwójnych agentów. W razie odmowy zatrzymani musieli liczyć się z uwięzieniem, zsyłką na Syberię czy, w skrajnych przypadkach, perspektywą rozstrzelania przez pluton egzekucyjny. W szczytowym okresie działalności paryska agentura Ochrany korzystała z usług około 40 płatnych wywiadowców oraz 30 szpiegów rozsianych po całej Europie, którzy interesowali się w szczególności wydawcami nielegalnej literatury, fałszerzami dokumentów oraz osobnikami podejrzanymi o produkcję bomb - a także przemytnikami broni i materiałów wybuchowych.

Jednakże Ochrana odnotowywała nie tylko sukcesy. We francuskim Zgromadzeniu Narodowym nie brakowało socjalistycznych i radykalnych deputowanych sympatyzujących z rosyjskimi rewolucjonistami. Wzmagały się protesty, aż wreszcie zgłoszono żądanie zamknięcia paryskiego przedstawicielstwa Ochrany. W 1913 roku Rosjanie oficjalnie wyrazili na to zgodę, faktycznie jednak kontynuowali wcześniejszą działalność niejawnie, zatrudniając byłych pracowników Ochrany oraz grono byłych członków Surete.