img819

wypracowywanie koherencji semantycznej, wykonywanie aktów mowy albo zamykanie rozmowy.

Rozumiejąc teksty, ludzie budują stopniowo nie tylko reprezentacje tekstu i kontekstu, ale też - w ramach tzw. modeli mentalnych -reprezentacje zdarzeń albo działań, o których dyskurs opowiada. To, co zwykle zapamiętujemy z danego przekazu, nie zawiera się w konkretnych słowach, ani nawet w ich znaczeniach lub funkcjach, ale raczej w modelach, które stanowią schematyczne reprezentacje naszych (subiektywnych) wyobrażeń o danym zdarzeniu lub sytuacji. Kiedy więc opowiadamy innym, co przeczytaliśmy rano w gazecie - nie tyle odtwarzamy sam tekst wiadomości, co raczej przekazujemy nasze (często stronnicze) modele, skonstruowane na jej podstawie. I odwrotnie, kiedy chcemy coś powiedzieć, model stanowi punkt wyjścia dla produkcji dyskursu. Niektóre wyobrażenia zostaną wybrane jako istotne dla komuhikacji w danym kontekście i posłużą jako budulec do konstruowania (lokalnych i globalnych) znaczeń wypowiedzi.

To samo dotyczy interakcji: użytkownicy języka uruchamiają albo na bieżąco konstruują model aktualnego kontekstu oraz działań, w których uczestniczą w sposób czynny lub bierny. Budowanie sensu tekstu lub wypowiedzi pociąga za sobą konstruowanie modeli, których podstawy obejmują znaczenia dyskursu, funkcje interakcyjne, a także specyficzne zastosowania ogólnej, społecznie kultywowanej wiedzy i przekonań. To zresztą tylko niektóre aspekty kognitywnej interpretacji dyskursu.

Chociaż główne zasady kognitywnej analizy wytwarzania dyskursu są szeroko akceptowane w psychologu, niektóre interakcyjne podejścia skupiają się raczej na dostrzegalnych i społecznych, a więc i dyskursywnych konstrukcjach reprezentacji i procesów mentalnych. Umysłowi przypisuje się tu istotne znaczenie interakcyjne i społeczne tylko o tyle, o ile uzewnętrznia się on w swoich tekstowych manifestacjach. Zamiast spekulować, jak taki niewidoczny umysł może wyglądać lub funkcjonować, proponuje się tu systematyczne badania nad dyskursywną naturą umysłu (zob. rozdz. opracowany przez Susan Condor i Charlesa Antaki, s. 242).

Dyskurs a społeczeństwo

Większość studiów nad dyskursem mieści się w obrębie jednego z opisanych powyżej zakresów: forma, znaczenie, interakcja i poznanie. Jak jednak widzieliśmy, zasadniczą rolę w opisach i objaśnieniach tekstów i wypowiedzi odgrywa kontekst. Choć nie istnieje eksplicytna teoria kontekstu, a pojęcie to jest używane przez wielu uczonych w różnych znaczeniach, możemy zwięźle scharakteryzować go jako strukturę, obejmującą wszystkie właściwości sytuacji społecznej, które są istotne dla wytwarzania i odbierania dyskursu. Cechy kontekstu nie tylko wpływają na komunikację, ale

28