img887

84 Aspekty mitu

cyjne, w których skład wchodzi regressus ad uterum. Ograniczając się na razie tylko do Indii, motyw ten możemy znaleźć w trzech różnych rodzajach ceremonii inicjacyjnych. Jako pierwszą wymieńmy obrząd upanajama, to znaczy obrzęd przyprowadzenia chłopca do nauczyciela. Motyw brzemienności i odrodzenia jest tu bardzo wyraźny: nauczyciel przemienia chłopca w embrion i przez trzy noce trzyma w swoim żołądku¹. Ten, kto przeszedł upanajama, jest „dwa-kroć narodzony” (dwidźa). Inny obrzęd to diksza — poddaje się mu tego, kto przygotowuje się na ofiarę z somy; obrzęd ten polega, mówiąc dosłownie, na powrocie do stadium rozwoju płodowego². Czymś, co przypomina również regressus ad uterum, jest główna część obrzędu hiranjagarbha, dosłownie „złote jajo”. Nowicjusz wprowadzany jest do złotego naczynia w kształcie krowy, a po wyjściu z niego traktowany jest jak noworodek³.

We wszystkich tych przypadkach regressus ad uterum ma na celu albo wprowadzenie nowicjusza w nowy sposób bycia, albo jego odrodzenie. Ze względu na swą strukturą, powrót do łona odpowiada cofaniu się Wszechświata do stanu „chaotycznego”, zarodkowego. Prenatalne ciemności odpowiadająNocy przed Stworzeniem i półmrokowi panującemu w szałasie, w którym odbywa się inicjacja.

Istnieje oczywiście mityczny pierwowzór wszystkich indyjskich i „pierwotnych” rytuałów inicjacyjnych zawierających powrót do łona⁴. O wiele bardziej interesujące sąjed-nak mity opisujące przygody Herosów lub czarnoksiężników i szamanów, którzy dokonali regressus ad uterum w rzeczywistości, a nie tylko symbolicznie. Większość z nich przedstawia przede wszystkim: 1. połknięcie herosa przez potwora morskiego i jego tryumfalne ocalenie po rozcięciu brzucha bestii; 2. inicjacyjne przejście przez vagina cieniała albo ryzykowne zejście do groty lub rozpadliny utożsamianej z ustami lub macicą Ziemi-Matki. Wszystkie te perypetie są tak naprawdę próbami inicjacyjnymi, po przejściu których tryumfujący heros może dostąpić nowego sposobu bycia⁵.

Analiza mitów i rytuałów inicjacyjnych regressus ad uterum skłania do sformułowania następującej konkluzji: „powrót do początku” umożliwia ponowne narodziny, ale nie są one powtórzeniem pierwszych, fizycznych narodzin. Chodzi tu bowiem o od-rodzenie mistyczne, które należy do porządku duchowego, mówiąc innymi słowy: o dostęp do nowego sposobu istnienia (z którym wiążą się dojrzałość płciowa, partycypacja w sacrum i w kulturze; jednym słowem „otwarcie” na Ducha). Element zasadniczy stanowi tutaj przekonanie, że aby osiągnąć wyższą formę istnienia, należy raz jeszcze przejść — oczywiście tylko rytualnie i symbolicznie — rozwój płodowy i narodziny; innymi słowy: w tym wypadku mamy do czynienia z działalnością nakierowaną na wartości Ducha, a nie z zachowaniami należącymi do aktywności psychofizjologicznej.

Konieczne było podkreślenie tego faktu, aby nie wywołać wrażenia, że wszystkie mity i rytuały „powrotu do początku” można umieścić na jednym poziomie. Otóż symbolika jest co prawda ta sama, lecz dopiero odmienne konteksty i zamysł poszczególnych mitów i rytuałów pozwalają nam zrozumieć ich prawdziwe znaczenie. Jak się przekonaliśmy, ze względów strukturalnych możliwe jest porównanie ciemności prenatalnych czy też mroku panującego w szałasie, w którym odbywa się inicjacja, z Nocą przed Stworzeniem. Istotnie, Noc, z której co rano budzi się Słońce, symbolizuje pierwotny Chaos, wschód słońca jest zaś repliką kosmogonii. Trzeba jednak pamiętać, że ta kosmogoniczna symbolika wzbogaca się o nowe znaczenia wtedy, gdy chodzi o narodziny mitycznego Przodka, fizyczne narodziny każdego osobnika czy inicjacyjne od-rodzenie.

1

   Zob. tamże, s. 113 i nast.

2

   Tamże, s. 115 i nast.

3

   Tamże, s. 118 i nast.

4

   Odnośnie do mitycznego modelu indyjskich rytuałów inicjacyjnych, zob. Eliade, Naissances mystiques, dz. cyt., s. 117.

5

Por. tamże, s. 132 i nast.