img933

\

je tylko niektóre kręgi leksykalno-semantyczne (zob. tabela 4) — słownictwo i frazeologia JP są jednak w sumie znacznie bogatsze, język ten dysponuje wielką liczbą synonimów odnoszących się do różnych sfer rzeczywistości i ludzkiego życia duchowego.

Ograniczenie wariantywności w sferze gramatycznej języka jest wynikiem oddziaływania unifikacyjnych norm JP, przeciwstawiających się zmianom systemowym (bardziej dynamicznych w JM) i eliminujących wiele form żywego języka mówionego. Trzeba tu jednak dodać, iż w JP mamy do czynienia z wieloma wyjątkami językowymi. Zmiany systemowe zaczynają się w JM, zmierzają one w zasadzie do uproszczenia i ujednolicenia danych struktur języka. Wchodząc w konflikt z normami (z natury swej statycznymi), powodują pewne zachwianie się poczucia językowego u użytkowników języka.

Różnice pajędzy JM a JP występują też w zakresie dewiacji językowych. W JP są one wynikiem: 1) niedostatecznego opanowania kodu pisanego, 2) wpływów JM, 3) świadomych zabiegów stylistycznych (jak w przypadku tekstów literackich). Podlegają one, wyjąwszy dewiacje zamierzone, ostrym sankcjom społecznym. W ogóle pojęcie błędu językowego, nieporadności czy usterek styldstyczno-językowych jest związane głównie z JP jako językiem wielostronnie kodyfikowanym, znor-matywizowanym i kultywowanym, stanowiącym wielowiekową zdobycz kulturową, a nie, jak JM, oczywistość i konieczność życiową, ulegającą wewnętrznym samoregulującym mechanizmom. Choć więc w istocie rzeczy liczba dewiacji w JM jest większa, nie mają one takiego „ciężaru”, jak w*'JP. Motywują je bowiem różne czynniki (np. stan wzburzenia, zażenowania itp.), są ulotne, okazjonalne, częstokroć nieuchwytne. Szczególnie częste w JM~są dewiac je w zakresie spójności wypowiedzi dłuższych.

Na baczną uwagę zasługuje zjawisko redundancji językowej i jej przeciwieństwa — ekonomii. Każda dłuższa wypowiedź wymaga pewnego nadmiaru elementów językowych, różnego rodzaju powtórzeń. Mowa spełnia się na sposób czasowy, jest ulotna, co sprzyja chaosowi i rozproszeniu informacji. Jak się wydaje, stopień redundancji leksykalnej jest większy w długich wypowiedziach JM niż w tekstach JP. Redundancja jest w ogóle niezbędnym warunkiem komunikatywności wypowiedzi monologowych.

Wysoki stopień zwięzłości i ekonomii języka jest znamienny w przypadku wypowiedzi powiązanych ściśle z działaniami osób mówiących, jak np. wypowiedzi graczy w czasie meczu, żołnierzy w czasie działań wojennych itp. JM oscyluje więc jakby między nadmiarem powtórzeń, nieodzownych w przypadku długich wypowiedzi i dialogów „fatycz-nych”, kontaktowych a ekspresywną zwięzłością, równie niezbędną

49

i Typologia odmian językowych