IMGP8587

i k

Paulina Buchwald-Pelcowa

HIERONIM MORSZTYN - PIERWSZY Z RODU POETÓW

Życie, a przede wszystkim twórczość tego pierwszego znanego z pióra przedstawiciela rodziny pisarzy kryje w sobie wiele nie rozwiązanych zagadek i niejasności, czasem już zresztą możliwych do usunięcia, zwłaszcza w pewnych punktach biografii, choć znamy ją nadal bardzo pobieżnie.

W dawniejszych życiorysach Hieronima Morsztyna spotyka się nie tylko różne nie udokumentowane dokładnie wzmianki na temat funkcji, jaką pełnił — jako stolnik bielski^{1 2} , ksiądz, kanonik poznański czy krakowski³ — ale i jako jego ojca wymienia się różne osoby⁴. Mię i nazwisko matki pozostaje nie zmienione — miała być nią Zuzanna Łaska, z tym że raz twierdzi się, iż była ona córką Jana, innym razem — Olbrychta Łaskiego⁵. Podobnie ojcu przypisuje się funkcję bachmistrza — to wielickiego, to znów krakowskiego (choć wymieniany bywa i jako kasztelan brzeski czy rawski)⁶ i w związku z tym uważa się go bądź za arianina, bądź też za katolika.

W świetle dziś dostępnych danych wydaje się, że przynajmniej te podstawowe informacje, które są nam znane, są prawdziwe. Wiele dla poznania tych ważnych faktów zżycia autora Światowej rozkoszy uczyniła Maria Dynowska, przed laty blisko siedemdziesięciu, w roku 1910 i 1911, ogłaszając obszerne studium o Hieronimie Morsztynie w ,.Pamiętniku Literackim”. Jej sądy, sformułowane na podstawie analizy akt sądowych krakowskich i genealogii Morsztynów, można mocno podbudować i uwierzytelnić dzięki pewnym danym biograficznym przekazanym przez samego Hieronima Morsztyna, zwłaszcza w wierszu dedykacyjnym Zwierciadła dla wuja Samuela Łaskiego. Przed wielu lab/ wierffl ten przedrukował J. K. Gieysztor, ale długo nie był on w pełni zinterpretowany⁷. Konfrontacja zebranych przez Dynowską wiadomości z aict sądowych krakowskich z odpowiednimi zapiskami w tzw. Summariuszu dokumentów hr. Morsztynów (rkps BN IV 5576) i z tym, co można wywnioskować z bezpośrednich wypowiedzi poety w jego wierszach, pozwala nakreślić zarys jego biografii, niestety, dość ogólnikowy.

Jako fakty pewne możemy przyjąć, że ojcem Hieronima Morsztyna, autora Światowej rozkoszy, był bachmistrz wielicki, Florian, syn Stanisława. Jak wielu przedstawicieli tej licznej rodziny, był on arianinem, i to aktywnym, skoro brał udział w dyspucie Schoma-

A. Małecki Jan Andrzej Morsztyn, poeta polski XVII wieku i jego imiennicy, w: Pismo zbiorowe. Wyd. J. Ohryzko. T. 1, Petersburg 1859 i przedruk: A. Małecki Z dziejów i literatury, Lwów 1896; K. Mecherzyński O poezjach Hieronima Morsztyna zachowanych w rękopiimie, „Biblioteka Warszawska" 1859, t. 2, s. 618. O Hieronimie Morsztynie, autorze Historyi wyrażających w sobie affekty szczerej miłości, jako stolniku bielskim pisał już K. Niesiecki w Koronie polskiej (Herbarz polski K. Niesieckiego. Wyd. przez J. N. Bobrowskiego, Lipsk 1841, t. 6, s. 470).

H. Juszyriski Dykcjonarz poetów polskich, t. 1, Kraków 1820, s. 307 (jako kanonik poznański); J. Rzepecki O nieznanych dotąd poezjach Zbigniewa Morsztyna, „Biblioteka Warszawska" 1885, t. 1, s. 40 (kanonik krakowski): W. Nehring Ueber Aberglauben ... in Oberschlesien, „Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft fur Volkskunde” 1896, t. 1.

wa Nieznane i zapomniane wiersze Hieronima Morsztyna, Archiwum Literackie. Miscellanea staropolskie 4, Wrocław 1972, s. 293—295.

Wg J. K. Gieysztora (przedmowa do przedruku dedykacji Zwierciadła H. Morsztyna w katalogu antykwarycznym Gieysztora: Dział antykwarski. Nr 15: Katalog oddzielnych tomów, tytułów i kart dzieł dawnych i wyczerpanych. Warszawa 1896) ojcem jego miał być Jerzy, bachmistrz krakcwski. Wg M. Dynowskiej (Hieronim Morsztyn i jego rękopiśmienna spuścizna, „Pamiętnik Literacki” R.X: 1911, s. 22) i dzisiejszego stanu wiedzy ojcem Hieronima był Florian, bachmistrz wielicki.

Zuzannę Morsztynową za córkę Olbrychta Łaskiego uznawał J. K. Gieysztor, jw , s. 3.

^s W. Nehring Ueber Aberglauben; J. Rzepecki O nieznanych poezjach, s. 40.

J. K. Gieysztor Katalog. Ostatnio ponownie przedrukowano ową dedykację: P. Buchwald-Pefco-