IMG 13

zalewali się Łzan,:

składający w drukarni tekst Nowej Heloizy Roussea ^C^^,S^^2KiC^^{ieS2CZęŚliWyCh k<>ChankÓ}'^V- tymczasem na daisi

«ym odbiorcy hwonata me wy wiem już tak wielkiego wrażetS. fc_v' kicz powieściowy Trędowato Mniszkówny wzrusza do łez prymitywach odbiorców i cieszy się wśród nich do dnia dzisiejszego dużym powodzeniem, natomiast czytelnikowi mającemu choćby elementarną kulturę literacką utwór ten wydaje się śmieszny i bezwartościowy. Takie czy inne stanowisko wobec dzieła jest społecznie zdeterminowane, pozostaje zawsze w określonym stosunku do upodobań i poglądów zbiorowości, w obrębie której dany czytelnik żyje.

Istnieje szereg czynników sprawiających, że indywidualne akty konkretyzacji estetyczno-ideowej dzieł są do siebie podobne, jak gdyby społecznic uzgodnione - Między innymi ma na to wpływ krytyka literacka. Jest ona pośrednikiem między twórcą a społecznością odbiorców. Wydając opinie o dzielę, dokonując jego interpretacji, proponując takie czy inne zrozumienie jego treści i estetycznych walorów, krytyka literacka wpływa na ujednolicenie stanowisk odbiorców. Można, powiedzieć, że oddziałuje — przynajmniej w pewnym zakresie — na uspołecznienie szeregu indywidualnych aktów konkretyzacji.

Bywa niejednokrotnie i tak, że powstawaniu pewnych u jedno co-nych przeżyć, opinii i ocen odbiorców sprzyja adaptacja, np. filmowa czy teatralna. Przykładem może tu być słynna przeróbka filmowa o-puda i diamentu Jerzego Andrzejewskiego dokonana przez Andrzeja Wajdę, która w dużym stopnia wpłynęła na ustalenie sposobu rozumienia tej powieści, skierowała jak gdyby wyobraźnię odbiorców na określone tory. Film z racji swej wizualności ma dużą możliwość narzucania odbiorcom określonego typu konkretyzacji.

W szczególnej sytuacji, odmiennej od innych dzieł literackich, znajdują się utwory dramatyczne, które uzyskują realizację teatralną. W sferę stosunków między twórcą a czytelnikiem realizujących się poprzez dzieło wchodzi jeszcze jeden element pośredniczący — teatr, a więc koncepcja reżysera, inscenizacja i aktorzy. Jest to sytuacja częściowo analogiczna do tej, w jakiej znajduje się utwór muzyczny, który także dociera do słuchaczy poprzez określoną interpretację solistów czy orkiestry. Podobnie jak w wypadku adaptacji filmowej dzieło dramatyczne ulega podwójnej konkretyzacji: jedną jest konkretyzacja reżysera utrwalona w przedstawieniu teatralnym, drugą zaś — konkretyzacja widza, dla której podsta stanowi właśnie owo przedstawienie. Nie zawsze jest to jedyna podsta *

widz bowiem mógł już uprzednio czytać oglądany dramat i mieć ustalone wyobrażenie i pogląd na jego temat. W tym wypadku jest on niejako uodporniony na wizję sceniczną, niekiedy wręcz nie może na.nią przystać, kiedy jest skłócona z jego własną. Widz nie znający uprzednio tekstu dramatu jest bardziej uległy wobec konkretyzacji utrwalonej w przedstawieniu.

*

i    *

Fakt, że dzieło literackie pełną i określoną postać uzyskuje dopiero w zetknięciu ze świadomością odbiorcy, w procesie konkretyzacji estety czno-ideo we j, decyduje o tym, że dzieło to może zachować wartość dla ludzi żyjących w różnych czasach i w różnych kręgach społeczno-kulturalnych. Będąc tworem humanistycznym, który wymaga „dopełnień” i dookreśleń ze strony odbiorcy, dzieło literackie może żyć w czasie, zachowując wciąż „aktualność”. Może być coraz to na nowo odczytywane i konkretyzowane i każdorazowo ujawniać nowe znaczenia i nie odkryte uprzednio uroki. Na tym polega mechanizm trwałych wartości utworu literackiego, o których już wyżej mówiliśmy.

Dzieło literackie istnieje i funkcjonuje w historii za pośrednictwem różnorodnych i zmiennych konkretyzacji estetycznó-ideowych. Konkretyzacja ćstetyczno-ideowa jest jak gdyby głosem czytelnika w „dialogu” z twórcą. Dzieło literackie należy zawsze rozumieć jako element szerszego zjawiska kulturalnego, w którym jest ono nięrozdzielnie złączone z jednej strony z osobą twórcy, z drugiej — z osobą odbiorcy. Funkcje utworu literackiego realizują się tylko w warunkach społecznego kontaktu, który zachodzi poprzez ten utwór między twórcą a czytelnikiem.