IMG46 (5)

64

mówić. Całkowicie nowe było natomiast jedno; spełnianie obowiązków w ramach zawodów świeckich oceniano jako treść najwyższą, która może mieć wpływ na samopoczucie moralne. To właśnie było nieuniknionym następstwem nadania religijnego znaczenia świeckiej, codziennej pracy i wytworzyło po raz pierwszy nowe pojęcie »zawodu-powołania«. W pojęciu >► zawódu-powoła-nia« zawiera się ów centralny dogmat wszystkich denominacji protestanckich, który porzuca katolickie rozróżnienie chrześcijańskich nakazów moralnych na praecepta i consiiia [przykazania i radyj, a za jedyny środek życia akceptowanego przez Boga uważa nie doskonalenie moralne ziemską drogą zakonnej ascezy, lecz wyłącznie spełnianie ziemskich obowiązków wynikających z pozycji każdego człowieka, które staje się w efekcie jego »za-wodem-powołaniem*. U Lutra myśl ta rozwija się w ciągu pierwszego dziesięciolecia jego działalności reformatorskiej.

Początkowo praca doczesna jest u niego — zupełnie tak, jak w przeważającej tradycji średniowiecznej, reprezentowanej np. przez św. Tomasza z Akwinu³⁷ — choć chciana przez Boga — czymś biologicznym. Jest niezbędną, naturalną postawą życia człowieka wierzącego, jako taka moralnie indyferentną, podobnie jak jedzenie i picie³*.

37) Bowiem jeśli Tbmasz z Akwinu traktuje stanowy i zawodowy podział ludzi jako dzieło opatrzności boskiej, to ma na myśli obiektywny kosmos społeczeństwa. Tb, że ktoś wybiera sobie określony konkretny -zawód- (Berufj - (Tomasz używa pojęć ministmum lub offirium) ma swoją podstawę w causae natumles [naturalnej kolei rzeczy]. W tym samym kierunku idzie np. Bascalowska ocena -zawodu-, która wychodzi z założenia, że o wyborze zawodu decyduje przypadek. Spośród różnych -organicznych- etyk religijnych tylko najbardziej z nich systematyczna, czyli ind^ska, widzi to inaczej. Różnica między tomislycznym a protestanckim (także później luterańskim) pojęciem zawodu jest tak bardzo wyraźna, że można się zadowolić przytoczonym powyżej cytatem, zaś bliższym określeniem katolickiego sposobu myślenia zajmiemy się później. Odnośnie św. Tomasza patrz: Maurenbrecher, Thomas ooii Aąuinos SteUung tum Wirtschaftsleben seiner Zeit, 1898. Zresztą tam, gdzie wydąje się, iż Luter w szczegółach zgadza się ze św. Tbmaszem, jest to ogólna scholastyka, nie zaś sam Tbmasz. Wydąje się bowiem, że Luter znal pisma św. Tbmasza w bardzo niedoskonałym stopniu, czego dowodzi Denifle (Lulhtr u ud Uctherlum, 1903, s. 501), a takie KOhler (Elu Wort tu Denifles Luther, 1904, a. 25 i nn.).

38) W dziele Von der FnOielt elnes Chrittenmetachen jest mowa o -podwójnej naturze- czlo-

Jednak wraz z bardziej jasnym wyprowadzeniem myśli sola fide [samą wiarą] ze wszystkimi jej konsekwencjami — i zaistniałym przez to, coraz bardziej akcentowanym ze strony mnichów sprzeciwem wobec »dyktowanych przez diabła« katolickich »po-rad ewangelicznych« — rośnie znaczenie zawodu. Zakonny sposób życia staje się dla Lutra bezwartościowy nie tylko jako uzasadnienie przed Bogiem, lecz jawi się wręcz jako produkt egoistycznego braku miłości, powodującego ucieczkę przed obowiązkami ziemskimi.

W przeciwieństwie do tego ziemska praca w zawodzie jest zewnętrznym wyrazem miłości bliźniego i uzasadnia się to — w sposób wysoce nie-doczesny i w nieomal groteskowym przeciwieństwie do znanych wypowiedzi Adama Smitha” — poprzez wskazanie na to, że podział pracy zmusza każdego do tego, by pracował d 1 a innych.

Jednak to w istocie rzeczy scholastyczne uzasadnienie wkrótce znów znika, pozostaje zaś podkreślane z coraz większym naciskiem twierdzenie, że spełnienie obowiązków ziemskich w każdych okolicznościach jest jedyną drogą do podobania się Bogu. Że to i tylko to jest wolą Boga — i że dlatego każdy dowolny wieka powołanego do konstruowania doczesnych obowiązków w sensie lec natumt (rozumianego tutaj jako naturalny porządek świata), wynikającej z tego, że człowiek jest faktycznie związany ze swoim ciałem oraz wspólnotą społeczną. Pb drugie — w tej sytuacji — jeśli jest wierzącym chrześcijaninem, to podejmie decyąę odpłacenia Bogu miłością bliźniego za jego łaskę pokazaną z czystej miiości. Z tym bardziej luźnym połączeniem -wiary- i -miłości- łączy się — po trzecie — stare ascetyczne uzasadnienie pracy jako środka zapewniającego -wewnętrznemu- człowiekowi panowanie nad ciałem. Pb czwarte — wykonywanie pracy jest więc (i w tym wyraża się znów idea lec natumt, czyli w tym przypadku naturalna moralność) instynktem nadanym już Adamowi (przed jego upadkiem) przez Boga, za którym szedł tylko dlatego, by -podobać się Bogu-. Wreszcie, po piąte, w nawiązaniu do Mat 7,18 i nast, pojawia się myśl, że gorliwa praca w zawodzie jest następstwem nowego życia stworzonego przez wiarę i musi nim być; nie powstąje jednak z tego kalwińska wersja -sprawdzania się... Patetyczny nastrój panujący w tym dziele wyjaśnia niejednolitość elementów pojęciowych.

39) -Nie od przychylności rzeżnika, piekarza czy rolnika oczekujemy swojego obiadu, lecz od ich umiejętności myślenia o własnej korzyści; odwołujemy się nie do ich miłości bliźniego, lecz do ich egoizmu i mówimy im nie o naszych potrzebach, lecz zawsze tylko o korzyści* (W. ol N. I, 2).