IMG82 (8)

84

Hąydm Whitm

ma historyczne są aksjologicznie neutralne. Gzy znajdą one w końcu swoje miejsce w opowieści tragicznej, komicznej romansowej czy ironicznej - by odwołać się do terminologii Frye’a - zależy od decyzji historyka, aby skonfigurować je zgodnie z wymaganiami, jakie narzuca dana struktura fabularna lub mythos. Ten sam zespół wydarzeń może dostarczyć elementów do opowieści tragicznej bądź komicznej, w zależności od wyboru struktury fabularnej, jaką historyk uzna za najodpowiedniejszą do uporządkowania wydarzeń w zrozumiałą opowieść.

Z tego wynika, że historyk wnosi do swych rozważań nad materiałem źródłowym pojęcie typów konfiguracji wydarzeń, jakie mogą być uznane za opowieści przez publiczność, dla której pisze. W istocie, dokonany przez niego wybór może okazać się niewypałem. Nie w ydaje mi się, aby ktokolwiek był skłonny przystać na fabularyzację życia prezydenta Kennedyego w kategoriach komedii, ale kwestią otwartą pozostaje, czy należyje fabularyzować jako romans, tragedię czy satyrę. Istotne jest, że większość sekwencji wydarzeń historycznych daje się sfabularyzować na kilka różnych sposobów, co pozwala na różne ich interpretacje i przydaje im różnych znaczeń. Tak na przykład, to, co Michelet przedstawił w swej wielkiej historii Rewolucji Francuskiej jako romansowy dramat transcendencji, współczesny mu Tocqueville ujął w kategoriach ironicznej tragedii. O żadnym z nich nie można powiedzieć, że dysponował szerszą wiedzą o „faktach” odnotowanych w źródłach; każdy inaczej wyobrażał sobie opowieść, która najlepiej pasowała do wydarzeń, jakie znał. Podobnie nie należy sądzić, że obaj stworzyli różniące się od siebie opowieści o Rewolucji, gdyż odkryli różne rodzaje faktów: z jednej strony fakty polityczne, z drugiej społeczne. Michelet i Tocqueville poszukiwali różnych rodzajów faktów, ponieważ każdy z nich miał co innego do opowiedzenia. Dlaczego jednak dwa względem siebie alternatywne - by nie powiedzieć, wzajemnie się wykluczające - przedstawienia tych samych z grubsza zespo-

łów wydarzeń wydały się określonym grupom czytelników równie wiarygodne? Po prostu dlatego, że zarówno historycy, jak i odbiorcy ich dzieł podzielali pewne wstępne wyobrażenia co do możliwych typów fabularyzacji zdarzeń rewolucyjnych — wyobrażenia nie tyle natury historycznej, co ideologicznej, estetycznej i mitycznej.

Collingwood jest autorem uwagi, iż nie sposób wyjaśnić, na czym polega tragedia, komuś, kto nigdy przedtem nie zetknął się z sytuacjami uważanymi w obrębie naszej kultury za „tragiczne”. Każdy, kto kiedykolwiek miał okazję prowadzić ogólne kursy uniwersyteckie najczęściej zatytułowane „Cywilizacja zachodnia” lub ,Wstęp do klasycznej literatury Zachodu”, bądź uczestniczyć w nich, wie, co angielski uczony miał na myśli. Warunkiem rozpoznania w tekście literackim gatunkowych atrybutów sytuacji tragicznych, komicznych, romansowych i ironicznych jest uprzednia znajomość odpowiednich pojęć. Lecz w odróżnieniu od tekstów literackich, sytuacje historyczne nie posiadają wewnętrznych dyspozycji znaczeniowych. Nie są one tragiczne, komiczne, ani romansowe na mocy samej swej istoty. Mogą być ze swej istoty ironiczne, ale nie muszą podlegać ironicznej fabularyzacji. Wszystko, co historyk musi zrobić, by przekształcić sytuację tragiczną w komiczną, sprowadza się do zmiany punktu widzenia lub zakresu obserwacji. W każdym razie, pewne sytuacje określamy w kategoriach tragizmu lub komizmu wyłącznie dlatego, że pojęcia te należą do naszego ogólnokulturowego oraz specyficznie literackiego dziedzictwa. W jaki sposób dana sytuacja historyczna zostanie skonfigurowana, zależy od stopnia subtelności, z jaką historyk dobierze specyficzną strukturę fabularną do zespołu wydarzeń, którym zamierza nadać określone znaczenie. W gruncie rzeczy jest to operacja właściwa literaturze, tj. tworzeniu fikcji, i nazwanie jej po imieniu w niczym nie umniejsza rangi narracji historycznej jako źródła określonej wiedzy, gdyż chodzi nie tylko o to, że liczba przedgatun-