7349812256

PAŃSTWO 59

J. Lelewel - mimo iż ma świadomość, że „pochwały i nagany historyczne są warunkowe, bo jeszcze plemię ludzkie nie stanęło u stopnia doskonałości, aby jego działania bczwaninkowic ocenione być mogły; i nigdy do stopnia doskonałości nie dojdzie, boby przestało być ludzkim” ¹⁵⁰ - przeciwstawia „cywilizacji” Europy nowożytnej „cywilizację” polską. W Polsce - twierdzi J. Lelewel - „mieliśmy ludzkość, równość, braterstwo, wolność, użycie posiadłości swobodne, domy otwarte bez dzwonków, bezpieczeństwo, bogobojność, byt, niepodległość, uznanie siebie”¹⁶⁰.

W koncepcji J. Lelewela model pa listwa, który ukształtował się w Polsce, to „gminowładztwo” - „wszechwładztwo ludu”, archetyp kultury. Jego fundamentem jest „duch obywatelski” - „duch narodowy” - „duch gminny” - „samowładztwo narodowe” - „rozsądek narodowy” - „myśl narodowa” - „obywatelstwo” - „obywatelski umysł” - „myśl obywatelska” - „uczucie narodowe” - „duch Rzeczypospolitej”. J. Lelewel przywiązuje do kategorii „gininowładztwa” tak wielką wagę, że nabiera ona cech antropomorficznych. Pisze: „Rozradował się duch narodowy i wsparł”¹⁶¹, „duch obywatelski wywraca”¹⁶², „wejrzał w to duch obywatelski” ¹ , „duch obywatelski polski niemało miał trudu” ¹⁶⁴, „duch obywatelski przeistacza”¹⁶⁵, „duch obywatelski dąży”¹⁶⁶, „duch obywatelski się zapatruje”¹⁶⁷ „duch obywatelski do dojrzałości przyszedł” , „duch narodowy powtarzał"¹⁶⁰, „duch narodowy ze wstrętem odpiera, nienawidzi” ¹⁷⁰. „Duch obywatelski” „znalazł”, „zachował”, „przeznaczył”, „polubił”, „wydzielił”, „usiłował”, „zżymał się", „powołuje”, „wspiera”, etc. Państwo w Polsce daje „wolność”. „Gmi-nowladztwo” oznacza takie funkcjonowanie państwa, gdy jednostki-obywatele działają na rzecz dobra publicznego w taki sposób, że wszelaka inicjatywa wychodzi od indywiduum. Na dobro publiczne składają sic prawa indywiduum - takie same dla każdego. „Gminowładztwo polskie stoi bez przewodnika, działa dumnie przez pojętą zasadę.”¹⁷¹

iy> Idem: Uprzednia myśl,.., s. 8. ko Ibidem, s. 22.

161    I d e ni: Uwagi..., s. 96.

162    Ibidem, s. 133.

163    Ibidem, s. 134. i6i Ibidem, s. 135.

165    Ibidem.

166    Ibidem, s. 137.

K.7 Ibidem, s. 139. u* Ibidem, s. 294. ko Ibidem, s. 295.

170 Ibidem, s. 308. ni Ibidem, s. 254.