IMG$57 (3)

mi, należy podchodzić z dużą dozą ostrożności i prawdopodobnie l długo jeszcze trzeba będzie poczekać, zanim zagadnienie predys- 1 pozycji dziedzicznych i ich wpływ na postępowanie jednostki I zostanie w pełni rozwiązane. Ostatnio, w związku z powyższym, 1 coraz częściej mówi się raczej o predyspozycjach wrodzonych I niż dziedzicznych, co wiąże się bezpośrednio z następną kategorią przyczyn biopsychicznych.

Uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego. Większa nieco jasność — niż w przypadku czynników genetycznych — panuje w sprawie zależności nieprzystosowania społecznego od uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Uszkodzenie takie może mieć charakter organiczny lub funkcjonalny (czynnościowy).

Organiczne uszkodzenie układu' nerwowego polega najczęściej na urazach czaszki i mózgu, np. wskutek wypadku samochodowego lub uprawiania boksu; może być również spowodowane zażywaniem różnych środków chemicznych. Nierzadko organiczne uszkodzenie układu nerwowego dziecka następuje w okresie płodowym i podczas porodu. Ujemnie na jego system nerwowy wpływać mogą zażywane przez kobietę ciężarną leki, w tym także przyjmowane antybfotyki, sulfonamidy, barbiturany itp. Przyczyną uszkodzenia mózgu dziecka mogą być również usilne krwawienia matki podczas ciąży, jej choroby i zatrucia, jak również naświetlanie płodu w łonie matki promieniami ultrafiołkowymi, promieniami Rtg, elementami ^radioaktywny-mi, izotopami czy wyładowaniami energii termojądrowej. Podobnie destruktywne skutki może pociągać za sobą przedwczesny i ciężki poród.

W ostatnich latach coraz częściej mówi się również o tzw. mikrodefektach systemu nerwowego, spowodowanych minimalną dysfunkcją tkanki mózgowej. Źródłem tego zainteresowania jest pogłębiające się przekonanie o tym, iż „nawet minimalne uszkodzenia mózgu mogą powodować uszkodzenia jego funkcji, doprowadzając do poważnych zakłóceń rozwoju psychicznego, utrudniającego naukę szkolną i zaburzającego adaptację społeczną dziecka” (Wójcik D., 1984, s. 18). Zauważono również, że im wcześniej powstały u dzieci mikrouszkodzenia mózgu, tym częściej przejawiały one poważne zakłócenia w rozwoju psychicznym (Wójcik D., 1984, s. 81 i n.).

Funkcjonalne uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego — to „różnorodne nieprawidłowości w stanie fizycznym 1 psychicznym jednostki, które utrudniają normalne funkcjonowanie społeczne, nie powodują jednak zmian w strukturze osobowości, ani nie mają podłoża organicznego” (Wójcik D., 1984, s. 89). Należą do nich różnego rodzaju nerwice lub zaburzenia nerwicowe. Gwoli jednak ścisłości warto nadmienić, że — według niektórych autorów — również nerwice, uchodzące za funkcjonalne zaburzenia systemu nerwowego, mogą mieć podłoże organiczne (Grom-ska J., 1967). Nie ulega chyba wątpliwości, że przyczyny funkcjonalnego niedomagania ośrodkowego układu nerwowego są jeszcze bąrdziej wielorakie i złożone, niż w przypadku jego uszkodzenia typowo organicznego. Tutaj należałoby z pewnością podkreślić szkodliwość wszelkiego rodzaju stresów czy przykrych przeżyć matki w okresie ciąży, jej niedożywienie, a w szczególności niedobór witamin A i B>, jak również traumatyzującą atmosferę rodzinną, w której wychowywane jest dziecko oraz jego wyjątkowo złe samopoczucie.

W wyniku wielu badań, przeprowadzonych m.in. przez H. Spionek >(1966) i E. Żabczyńską (1974), okazało się, że cechy neurotyczne (nerwicowe) występują dużo częściej u nieletnich przestępców lub młodzieży bardziej zdemoralizowanej, niż wśród dzieci nie będących przestępcami i młodzieży mniej zdemoralizowanej. Trudno jednak na podstawie wyników tych badań wnosić o „nerwicowym” czy funkcjonalnym uwarunkowaniu niedostosowania społecznego. Nie było to zresztą intencją osób przeprowadzających tego rodzaju badania. Nie wiadomo bowiem, czy samo niedostosowanie społeczne stwarza sprzyjające warunki dla powstawania nerwic lpb też, „czy stwierdzane częściej u przestępców, w porównaniu z nieprzestępcami, zaburzenia nerwicowe, nie były związane z gorszymi warunkami środowiskowymi tych pierwszych” (Wójcik D., 1984, s. 90).

Jakkolwiek w świetle dotychczasowych badań nad ujemnymi . skutkami uszkodzenia centralnego układu nerwowego nie ustalono jednoznacznie przyczynowego związku między nim a zaburzeniami w zachowaniu uczniów, to niemniej jednak skutków tych nikt ze współczesnych badaczy nie uznaje za nieodwracalne. Chodzi tu o to, że każdy uczeń — niezależnie od organicznego

8* 67