IMG$72 (3)

stylu praęy z uczniami. Niesłuszne więc byłoby dostosowywanie ogółu uczniów do raz na zawsze opracowanych procedur organizacyjnych. Istnieje raczej potrzeba czegoś odwrotnego, a mianowicie stałego dopasowywania owych procedur do możliwości uczniów, ich samopoczucia, zaangażowania emocjonalnego w sprawy klasy i szkoły, wieku, zainteresowań i zarazem potrzeb wynikających z aktualnej sytuacji w życiu społecznym.

Tak rozumiane organizowanie działań uczniowskich jest zbież-' ne z propagowanym obecnie kierowaniem aktywizującym (Frank M., 1980) lub twórczym (Pietrasiński Z., 1976). Jest ono świadomym i celowym włączaniem dzieci i młodzieży do współini-cjowania i planowania różnydh form aktywności oraz ich współorganizowania, nie wyłączając z tego innych ważnych funkcji kierowniozych, jak koordynowanie, decydowanie, motywowanie i kontrolowanie. Zakłada ono udzielanie uczniom wysokiego kredytu zaufania i — co za tym idzie — traktowania ich jako współpartnerów i niezawodnych pomocników, (podczas wykonywania wspólnych zadań), a nie jako ,.podkomendnych, którymi można dowolnie manipulować” (Śzefer-Tiomoszenko J., 1983, s. 93). Toteż nauczyciel, kierując uczniami w sposób aktywizujący lub twórczy, umożliwia im przedyskutowanie zgłaszanych przez siebie propozycji, zezwala uczniom na zgłaszanie własnych pomysłów. W każdym razie nie ulega pokusie przywłaszczania sobie zbyt wielu uprawnień w organizowaniu zajęć szkolnych.

Tak więc błędem byłoby tworzenie jednolitego systemu organizacji działań uczniowskich, który mógłby obowiązywaó każdego nauczyciela i nadawałby się do zastosowania w jakiejkolwiek sytuacji wydhowawczej. Niemniej jednak istnieje wiele przesłanek naukowych, których znajomość może ułatwić skuteczne organizowanie pracy i życia uczniów. Dotyczą one przede wszystkim propagowanych współcześnie stylów kierowania uczniami i niektórych zasad organizacji pracy i życia uczniów.

Style kierowania uczniami, nazywane też stylami kierowania wychowawczego, są osobliwymi sposobami pełnienia funkcji kierowniczej przez nauczyciela jako głównego organizatora pracy i życia uczniów w szkole. Istnieją różne klasyfikacje tego rodzaju stylów (por. Havers N., 1981, s. 147—151; Schnitzer A., Geisreiter E. i Schiller H., 1975, s. 36—39). Najbardziej znaczą-

cą współcześnie jest klasyfikacja zaproponowana przez K. Lewina, R. Ldppitta i R. White’a (1964), zgodnie z którą wyróżnia się demokratyczny, autokratyczny i liberalny styl kierowania wychowawczego.

Godnym największej uwagi stylem kierowania uczniami jest styl demokratyczny. Polega on na okazywaniu uczniom życzliwości i zrozumienia, pozyskiwaniu ich sympatii i zaufania, stwarzaniu możliwości podejmowania wspólnych decyzji oraz umożliwianiu im samodzielnej i twórczej aktywności.

Zezwalając uczniom na możliwie szeroki margines samodzielności i swobody, nauczyciel nie skąpi niezbędnych informacji; dzieli się własnym doświadczeniem i wiedzą; ma także i swoje' „zdanie”, którego jednak nie narzuca nikomu, stara się jedynie poprzeć go racjonalną argumentacją. Występuje nierzadko w roli równorzędnego członka zespołu klasowego i wykonuje razem z uczniami niektóre zadania czy prace. Nie waha się też prosić uczniów ‘o radę w trudnych sprawach dydaktyczno-wychowawczych. Obowiązują go na ogół także te same reguły zachowania, co wszystkich uczniów klasy. Unika stosowania kar i jednocześnie nadmiaru pochwał i nagród, aby zapobiec w ten sposób niezdrowej rywalizacji wśród uczniów. Zamiast tego wyjaśnia i dyskutuje na. temat celów, zadań i sposobów ich realizacji; stara się oddziaływać na uczniów perswazją, a nie apelować o podejmowanie określonych zadań; stawia ich częściej w sytuacji współpracy niż współzawodnictwa. Jest „siewcą” optymizmu i en-' tuzjazmu w klasie oraz miewa pozytywne oczekiwania, co do przyszłego rozwoju uczniów. Chętnie pełni wobec nich rolę doradcy. .

Przeciwieństwem demokratycznego stylu kierowania wychowawczego jest styl autokratyczny. Przejawia się on'w postawie nauczyciela, który stawia przed uczniami wymagania bez uprzedniego ich uzgadniania z nimi. Pozbawia uczniów należnego im szacunku i zaufania. Uniemożliwia wszelką spontaniczną i oryginalną ich działalność. Za istotne środki oddziaływań wychowawczych uważa kontrolę i karę. Nie uwzględnia indywidualnych właściwości uczniów oraz ignoruje ich zainteresowania, potrzeby i dążenia. Sam o wszystkim decyduje i nie dopuszcza nikogo do współodpowiedzialności za to, co dzieje się w klasie.

97

7 — Trudności wychowawcze w szkole