IMG317

całe narody i wojska ulegają mu niekiedy. Tego rodzaj był ów popłoch, który w Kartaginie sprawił tyle nie szczęścia: słychać było jedynie krzyki i głosy przerażenia widać było mieszkańców, jak wypadali w popłochu z domów, wpadali na siebie, ranili się i zabijali wzajem, jak gdyby wręcz nieprzyjaciel już zawładnął miastem; i pano-wał ten zamęt i szaleństwo tak długo, póki przez modły i ofiary nie ułagodzili gniewu bogów. Nazywają to „strachem panicznym¹'.

ROZDZIAŁ XIX

Jako nie trzeba sądzić naszej doli aż po śmierci

Scilicet ultima semper Expectanda di es homini est, dicigue beatus Antę obitum nemo, supremaque funera debet.¹

Dzieci znają opowieść o królu Krezusie w tym przedmiocie: Krezus, pojmany przez Cyrusa i skazany na śmierć, w chwili gdy miano już wykonać wyrok, zakrzyknął:

„O Solonie! Solonie!" To doniesiono królowi; zapragnął tedy dowiedzieć się, co by to znaczyło. Tamten wyjaśnił mu, iż na własnym nieszczęściu stwierdzał prawdziwość przestrogi, jakiej niegdyś udzielił mu Solon: „...że żadnego człowieka, by najbardziej uśmiechała mu się fortuna, nie można nazwać szczęśliwym, póki nie upłynie ostatni dzień jego życia", a to dla niepewności i zmienności rzeczy ludzkich, które cale nieznacznym poruszeniem odmieniają los z jednego stanu w zgoła inny. Agezilaus, przy którym ¹

mienił ktoś szczęśliwym króla perskiego, iż przyszedł tak młodo do takiej potęgi, rzekł: „Tak, ale w tym wieku i Priam* nie był nieszczęśliwszy." Bywało, iż z królów Macedonii, następców owego wielkiego Aleksandra, robili się stolarze i pachołkowie trybunalscy w Rzymie*; z tyranów Sycylii bakałarze w Koryncie*. Zdobywca połowy świata i wódz nad tyloma wojskami stał się nędznym żebrakiem u stołu oficerków króla Egiptu; tyle właśnie kosztowało wielkiego Pompejusza przedłużenie życia o kilka miesięcy! A za naszych ojców ów Ludwik Sforza *, dziesiąty książę Mediolanu, przed którym tak długo drżała cała Italia, toć umarł jako więzień w Loches, i co najgorsze, przeżywszy dziesięć lat w więzieniu. Najcudniejsza królowa*, wdowa po największym królu chrześcijaństwa, czyż nie zginęła świeżo z ręki kata? Niegodne zaiste i barbarzyńskie okrucieństwo! I tysiąc można by mnożyć takich przykładów; zda się bowiem, że tak jak burze i nawałnice mierzi pycha i wyniosłość naszych budowli, tak samo są tam w górze jakoweś duchy zazdrosne o wielkości ziemskie:

Usque adeo res humanas vis dbdita ąuaedam Obterit, et pulchros fasces saevasque secures Proculcare, ac ludibrio sibi habere ińdefur! •

Zdaje się, jakoby niekiedy fortuna czyhała właśnie na ostatni dzień naszego życia, aby okazać swą potęgę, wywracając w jednej chwili to, co zbudowała w długich latach, i każąc nam wykrzyknąć razem z Laberiuszem *:

Nimirum hac die

Una plus vixi mihi, q•dani vivendum fuit.^{2 3}

1

Bo człowiek musi czekać na swój dzień ostatni,

I nikt nie śmie się nazwać szczęśliwym przeć końcem I przed pogrzebem swoim.    _{Qvld Mef m} §|

2

¹ Jest Jakaś moc tajemna, co obraca w druzgi Sprawy ludzkie 1 lamie wazechpotetne rózgi.

3

topory liktorów, Jakby dla igraszki I

Łucret V. 1233.

Z zaprawdę o ten dzień Jeden właśnie tyłem za długo. Macrob. Saturn. XI. 7.    .