IMG546

196 (De)Konstrukcje kobiecości

łecznego porządku, a więc nieskuteczny dla feministycznych celów: Jeśli płeć kulturowa jest społeczną interpretacją pfcj biologicznej, do której nie ma dostępu z wyjątkiem metod tej interpretacji, tedy staje się jasne, że nie tylko płeć biologiczna zostaje wchłonięta przez płeć kulturową, ale sama staje się czymś w rodzaju fikcji, fantazji, retroaktywnie założonej jako przedlingwistyczne miejsce, do którego nie ma bezpośredniego dostępu” (Buder 1993,5).

Butler postuluje więc ponowne przemyślenie sposobu ujmowania płci biologicznej przez feminizm. Płci biologicznej nie należy traktować jako cieleśnie czy materialnie danej, na którą sztucznie narzucony zostaje konstrukt płci kulturowej. Stanowi ona raczej jedną z norm kultury, która rządzi materializacją ciał. Jest niezbędnym warunkiem ich kulturowej zrozumiałości. Tytuł książki Bodies That Matter odwołuje się do tego zjawiska: ciałom materializującym się w procesie produkcji - które znaczą i są rozpoznawalne kulturowo - towarzyszy produkcja ciał kulturowo wykluczonych - ciał, które nie znaczą, nie-ciał. Właśnie ten efekt uboczny „produkcji” jest według Buder istotny, świadczy o sztuczności samej konstrukcji, ukazuje możliwość jej podważenia, zmiany, która powodowałaby, że ciała, które nie znaczą, mogłyby znaczyć.

Płeć kulturowa jest warunkiem wyłonienia się jednostki ludzkiej, podmiotu w ogóle, gdyż nie ma podmiotu, który nie zostałby przypisany do jednej z dwu kategorii już w momencie narodzin. Podmiot jest więc produktem norm dyskursu, z których jedną z najważniejszych, choć nie jedyną, stanowi płeć*. Stąd pojęcie płci kulturowej jako atrybutu jednostki prowadzi nas do rozważań Butler na temat konstruowania podmiotowości ludzkiej.

PODMIOT WWU* ABJECTI MECHANIZM U JA RZMIANIA

Odwołując się do koncepcji Foucaulta, Butler opisuje, w jaki sposób konstrukcja podmiotu zakłada serię wykluczeń i odrzuceń, które dominujący dyskurs przemilcza. W Bodies That

Uatter Butler przywołuje zdanie Foucaulta z eseju Politics and the Study of Discourse: „Dyskurs nie jest życiem, jego czas nie jest twoim”. Pokazuje ono czasowość i niepewność konstrukcji tożsamości jednostki - jednostka nigdy nie wydostaje _s[ę poza władzę dyskursu, nie może wybierać bycia w nim bądź wyjścia poza niego. W The Psychic Life of Power (1997a) Butler opisuje ambiwalencję procesu konstrukcji samego podmiotu, jaką stanowi jego jednoczesne upodmiotowienie i podporządkowanie. Jak pisze, „podmiot pojawia się zarówno jako efekt poprzedzającej go władzy, jak też jako warunek podjęcia radykalnej formy działania” (Butler 1997a, 15).

Autorka wykorzystuje Foucaultowski opis konstruowania podmiotowości: jednostka nie przypomina czystej karty zapisywanej w toku życia, ale raczej od samego początku jest efektem działania aparatu władzy, której musi się podporządkować. „U-ja-rzmienie oznacza proces bycia podporządkowanym, jak również proces stawania się podmiotem” (jw., 2)⁹. W tym miejscu należałoby wyjaśnić pojęcie władzy i jej mechanizmów w ujęciu Foucaulta. Władza/wiedza¹⁰, bo tego określenia używa, nie tylko działa bezpośrednio na podmiot, podporządkowując go swoim strukturom, ale też powołuje go tym samym do życia. Jest czymś poprzedzającym go, warunkiem jego zaistnienia oraz działania w domenie dyskursu. Błędne jest zatem ujmowanie władzy wyłącznie w kategoriach negatywnych, jako czegoś, co jedynie ogranicza aktywność jednostki. Jak pisze Foucault w The Subject and Power, działanie władzy oznacza konieczność zarówno przemocy, jak i zgody na nią, jedno nie wyklucza drugiego, a i to nie wyczerpuje sposobów jej działania. Władza według Foucaulta „to totalna struktura działań, które mają wpływ na podjęcie możliwych działań; ona je pobudza/zachęca, prowokuje, uwodzi, utrudnia bądź ułatwia; w ostateczności ogranicza i zabrania w ogóle; niemniej jednak zawsze wpływa na działający podmiot czy działające podmioty na mocy ich działania czy też tego, że są do niego zdolne” (Foucault 1982,220). Jednostka, jej zachowania i czyny są rezultatem władzy, jej częścią; jednocześnie