IMG584 (3)

270 (De)Konstrukcje kobiecości

że, poprzez zdefiniowanie podmiotowości kobiet pominięto ważne różnice pomiędzy nimi, wykluczono pewne doświadczenia, zastępując wielość jednością konstruktu. Książka SpeJman jest niezwykle cenna dla celów niniejszej pracy z wielu względów. Po pierwsze, bezpośrednio dotyczy problemu wykluczenia w myśli feministycznej, którym do rej por}' zajmowało się niewiele osób. Po drugie, dokonuje pod tym kątem przeglądu ważniejszych pozycji drugiej fali feminizmu. Po trzecie zaś, w jakiś sposób sumuje zarzuty formułowane pod adresem feminizmu ze strony wykluczonych grup, głównie czarnych kobiet. Spelman poświęca analizie Drugiej pici cały rozdział zatytułowany Simone de Beauwir and Women: just Who Does She Think „We" 1$?. Patrz: Spelman 1988.

¹⁵ To właśnie do tego zdania Spelman najczęściej się odwołuje; można powiedzieć, że cała jej linia argumentacyjna jest zbudowana wokół niego. ^w O problemie deseksualizacji jako warunku wstępnym akceptami lesbijek w ramach feminizmu napiszę szerzej w trzecim rozdziale tej książki. ^r Tu należałoby zaznaczyć, że mimo doświadczeń miłosnych z kobietami de Beauvoir nigdy nie kwestionowała swojego heteroseksualizmu, o co miały potem żal niektóre lesbijskie teoretyczki.

„Kobieta¹’ jako podmiot feminizmu drugiej fali

¹ Feminizm socjalistyczny, który wymieniany jest często jako główny, stanowi połączenie pewnych postaw i tendencji widocznych w feminizmie marksistowskim, radykalnym i psychoanalitycznym, postulując uwzględnienie w analizach wieloczynnikowych źródeł opresji kobiet.

- Ważnym tekstem, na który powoływano się w tamtym okresie, była praca Margaret Mead pod tytułem Sex and Temperament in Three Pri-mitwe Societies, gdzie autorka bada zróżnicowanie wzorców kobiecych i męskich w różnych kulturach, stwierdzając, że płciowe zróżnicowanie charakteru jest konstruktem społecznym (Mead 1982).

¹ O tym, że nie zauwaza się odmiennego traktowania przez prawo kobiet pochodzących z mniejszości etnicznych w odniesieniu do problemu sterylizacji, pisze Adricnne Rich we wstępie dopisanym do Zrodzonych z kobiety. Pokazuje w nim dylemat feministek, które żądając możliwo-ść sterylizacji dla siebie „w imieniu kobiet”, nie zauważyły, iż niektóre kobiety są przymuszane, by się jej poddać, ów problem ignorowania

różnic dotyczy zatem nie tylko feminizmu liberalnego, ale też radykalnego, o czym dalej. Patrz: Rich 2000.

Mimo że istnieje polski przekład tekstu Engelsa pochodzący z 1949 roku, tłumaczenie to nie wydaje mi się udane i razi często anachronicznością języka. Stąd będę się posługiwała własnym przekładem tekstu angielskiego z 1972 roku.

Engels pisze o tej relacji dosyć enigmatycznie: „To, co w chwili obecnej możemy przypuszczać na temat sposobu, w jaki ustalą się relacje płciowe po zniesieniu produkcji kapitalistycznej, ma głównie negatywny charakter, ogranicza się do stwierdzenia, co zniknie. Ale co się pojawi? Odpowiedź na to pytanie nadejdzie wraz z nowym pokoleniem: pokoleniem mężczyzn, którzy nigdy we własnym życiu nie zaznali, co znaczy kupić kobiece oddanie za pieniądze lub za pomocą innych instrumentów władzy; pokoleniem kobiet, które nie wiedzą, co znaczy oddawać się mężczyźnie z pobudek innych niż miłość czy też odmówić mu z lęku przed ekonomicznymi konsekwencjami Kiedy ci ludzie pojawią się na świecie, niewiele ich będzie obchodzić, co według dzisiejszych standardów robić powinni; stworzą własne reguły życia i odpowiadającą im opinię publiczną na temat postępowania każdej jednostki - i nastąpi ten koniec” (Engels 1972,73).

„Praca kobiet nigdy się nie kończy”, taki tytuł miała dyskusja podjęta w 1971 roku przez londyńskie feministki.

Przywołuję w tym miejscu pracę Rowbotham, ponieważ porusza kwestię nieodpłatnej pracy kobiet w sposób charakterystyczny dla feminizmu marksistowskiego. Inne jednak poglądy tej autorki są bardziej reprezentatywne dla nurtu socjalistycznego, w którym połączono analizę płciową i problematykę typową dla feminizmu radykalnego z analizą klasową, typową dla marksizmu. To, co feminizm socjalistyczny odróżnia od feminizmu radykalnego, to zwrócenie uwagi na powiązanie różnych form opresji; podczas gdy feministki radykalne szczególnie skupiły się na seksizmie jako głównej formie dyskryminacji kobiet, feministki socjalistyczne dostrzegały inne jej aspekty i postulowały ich uwzględnienie. Feminizm socjalistyczny w odróżnieniu od radykalnego rozwijał się głównie w Wielkiej Brytanii. Poruszając problem pracy domowej kobiet, feministki socjalistyczne wykorzystywały kategorie feminizmu marksistowskiego. Choć według Heidi Hartmann połączenie feminizmu i marksizmu to „nieudane małżeństwo", Rowbotham wydaje się mieć bardziej