54195 IMG527 (3)

158 (De)Konstrukcje kobiecości

przykład poprzez nacisk na spójną i wspólną wszystkim kategorię tożsamości, konieczną do politycznej walki, marginalizował jednostki odbiegające od norm charakterystycznych dla białej klasy średniej (patrz: Seidman 1993; Gamson 1996), Etniczno-esencjałistyczny model tożsamości i wspólnoty stal się popularny w lesbijskiej i gejowskiej kulturze lat siedemdziesiątych, służąc walce o polityczne prawa i obecność w sferze publicznej. U podstaw tego modelu leżało przekonanie, że tym, co łączy gejów i lesbijki, jest pożądanie osoby tej samej płci oraz wynikające z niego doświadczenie społecznej dyskryminacji. Podobne konstruowanie wspólnoty wokół wybranego aspektu tożsamości przypominało zabiegi mniejszości etnicznych walczących o swoje prawa (stąd określenie). Steven Seidman zauważa, że chociaż w okresie od późnych lat siedemdziesiątych do połowy osiemdziesiątych drogi gejów i lesbijek rozeszły się - czego powodem było rozczarowanie lesbijek w stosunku do ruchu wyzwolenia gejów, reprezentującego według nich głównie interesy mężczyzn, co skłoniło lesbijki do szukania wsparcia raczej w feminizmie - to jednak ich strategie obronne były bardzo podobne, szczególnie jeśli chodzi o budowanie wspólnoty na pojęciu spójnej tożsamości, które umożliwiało tworzenie stabilnego podmiotu działań i żądań. W feminizmie lesbijskim dokonywało się to, jak pokazałam, przez położenie akcentu na więzy z kobietami i specyfikę doświadczeń kobiecych.

Aktywizm queer rozbudziła krytyka ze strony osób nie-uwzgjędnionych w tym modelu. Queer odrzucił pojęcie spójnej lesbijskiej czy gejowskiej tożsamości, której głównym wyznacznikiem byłby wybór obiektu seksualnego. Zakorzeniony w poststrukturalnych i postmodernistycznych teoriach, reprezentowanych przez takie badaczki, jak Eve Kosovsky Sedg-wick, Judith Butler, Teresa de Lauretis czy Dianę Fuss, jest z samej swojej zasady antyesencjalistyczny i oparty na przekonaniu, że każda tożsamość jest performatywnie konstruowana, dyskuraywna i niestabilna. To właśnie prace konstruktywistów zakwestionowały podzielane w modelu etniczno-mniejszościo-

Inne kobiety - problem wykluczenia mniejszości... 159

yyytn przekonanie, że słowa „gej” czy „lesbijka” konotują spójne transhistoryczne znaczenie. Naukowcy zajmujący się histo* _rj;j seksualności podali w wątpliwość uniwersalność samego zjawiska homoseksualizmu, podkreślając fakt, że podmiotowość homoseksualna jest wytworem historycznym. Caroll Smith-Rosenberg pokazuje że w XIX wieku nie istniała kategoria „homoseksualisty”, a z określoną seksualną orientacją nie wiązano wtedy seksualnej czy społecznej tożsamości. Jonathan Katz z kolei dokumentuje brak kategorii „homoseksualisty” i „heteroseksualisty” aż do początku XX wieku (za: Seidman 1993).

Wcześniej zjawisko to opisał Michel Foucault, przedstawiając kształtowanie się homoseksualnej tożsamości jako rezultat działania aparatu wiadzy/wiedzy. Siedząc zjawisko od czasów starożytnych do współczesności, Foucault podkreśla, że sodomia w dawnych obywatelskich czy kanonicznych kodeksach traktowana była jako czyn zabroniony, wykroczenie przeciwko prawu podlegające karze. Jednocześnie nie stanowiła wyznacznika tożsamości człowieka jak obecnie. Mniej więcej w XIX wieku pojawiło się współczesne rozumienie homoseksualizmu, za którego początek uznaje się artykuł Westphala z 1870 roku. Od tej chwili homoseksualista stał się personą, odrębnym erotycznym indywiduum, seksualność stała się zaś jego wypisaną na twarzy prawdziwą naturą; „zyskał osobowość: posiadał przeszłość, historię i dzieciństwo, charakter, sposób życia, a także morfologię wraz z niewłaściwą anatomią i być może zagadkową fizjologią. [...] Sodomita był od-szczepieńcem, homoseksualista jest teraz gatunkiem” (Foucault 1995,45).

Prace takie ukazywały problematyczność kategorii „gej” czy „lesbijka”, wskazując na ich płynność, przygodność i histo-ryczność. Okazało się, że kategorie te w żadnym wypadku nie mogą opisywać określonych jednostek niezależnie od czasu i miejsca. W centrum zainteresowań postawiły nie „problematyczność” homoseksualizmu, ale społeczne czynniki, które służą kategoryzowaniu zachowań jednostek zgodnie z ich