IMGA34

BAŚŃ A MIT

OPTYMIZM I PESYMIZM

Platon — który zapewne lepiej rozumiał, co kształtuje umysł człowieka, niż nasi współcześni, pragnący, aby ich dzieci miały kontakt jedynie z „realnymi” ludźmi I i z wydarzeniami codziennego życia — wiedział, w jak znacznej mierze doświadczenia, które przeżywamy w sferze wyobraźni, przyczyniają się do tego, że człowiek staje się prawdziwie ludzki. Przyszli obywatele jego idealnej republiki mieli zaczynać swą edukację formalną od słuchania mitów, a nie od zapoznawania się z samymi faktami czy od tak zwanego nauczania racjonalnego. Również Arystoteles, mistrz czystego rozumu, powiedział: „Przyjaciel mądrości jest zarazem przyjacielem mitów.”

Myśliciele współcześni, którzy rozpatrywali mity i baśnie z punktu widzenia filozoficznego czy psychologicznego, doszli — niezależnie od założeń wyjściowych — do podobnych wniosków. Mircea Eliade uważa te opowieści za „wzorcowe obrazy życia ludzkiego, które nadają mu w ten sposób sens i wartość”. Opierając się na antropologicznych porównaniach, badacz ten, podobnie jak wielu innych, wysuwa domysł, że mity i baśnie wywodzą się z rytuałów inicjacji lub innych rites de passage f, czy też wyrażają ich symboliczne

+ Rites de passage (Ir.) — rytuały przejścia; nazwa typu wyróżnianych w antropologii obrzędów związanych ze zmianą statusu egzystencjalnego, rodzinnego czy* społecznego jednostki (narodziny, śmierć, inicjacja za-' warcie małżeństwa, objecie roU wodza ltp.>. (Przyp. — _D._{D )}

■

znaczenie - jakim jest umieranie dawnego, niedoskonałego „ja”, aby mogło się ono odrodzić na wytszym poziomie egzystencji. W Jego przekonaniu to właśnie sprawia, że baśnie tak bardzo odpowiadają istotnym potrzebom człowieka i są przekaźnikami tak głębokiego znaczenia.^{1 2 9}

Inni badacze o orientacji związanej z psychologią głębi podkreślają podobieństwa zachodzące między fantastycznymi wydarzeniami w mitach i baśniach a fantastycznymi wydarzeniami w snach i marzeniach na jawie osób dorosłych. Mają oni na myśli zaspokojenie pragnień, pokonanie wszystkich rywali, zniszczenie wrogów. Badacze ci wyciągają stąd wniosek, że do zniewalających właściwości owych utworów należy wyrażanie tego, co normalnie nie jest dopuszczane do świadomości.¹⁰

Istnieją oczywiście bardzo doniosłe różnice między baśniami a snami. Na przykład w snach zaspokojenie pragnień ma najczęściej postać zawoalowaną, podczas gdy w baśniach zyskuje z reguły charakter otwarty. Sny w znacznej mierze kształtowane są przez napięcia wewnętrzne osoby śniącej, przez problemy, które tę osobę przygniatają i z których me widzi wyjścia; ale ich rozwiązania nie przynosi także sen. Baśń przeciwnie: oddziaływa łagodząco na wewnętrzne napięcia i nie tylko ukazuje sposoby rozwiązywania problemów, lecz nadto zawiera obietnicę, że rozwiązania te będą „szczęśliwe”.

doznaje²^ wyobraźni, obcując z baśniami.”

87

1

Nie mamy możności sprawowania kontroli nad tym,

2

Eliade, na którego poglądy wywarł tu wpływ Sałntyves, pisze: „Nie da się zaprzeczyć, że próby i przygody. Jakie przechodzi bohater czy bohaterka baśni, mają niemal zawsze charakter inicjacyjny. Wydaje mi się to rzeczą wielkiej wagi, że od czasów — które tak trudno określić — kiedy baśnie ukształtowały się Jako baśnie, ludzie, zarówno w społecznościach pierwotnych. Jak cywilizowanych, słuchali ich z nie kończącą się. dążącą do ciągłych powtórzeń przyjemnością. Znaczy to, że scenaitusze inicjacyjne — nawet zakamuflowane. Jak w baśniach — stanowią psychodramę. która odpowiada głębokim potrzebom istoty ludz-nowią ysYŁuuu ^    ___nUhMn mnne zdarzenia.