IMGC93

24 Wprowadzenie

Drugie stanowisko w kwestii relacji mikro- i makrostruktur społecznych przyjmuje. iż życie społeczne de facto realizuje się w obszarze małych grup społecznych (Kłoskowska. 1958). Każde zdarzenie jest zawsze w nich ulokowane, chociaż jego konsekwencje mogą ujawniać się w zbiorowość i ach wielkiej skali. Inaczej mówiąc, istota społecznego życia tkwi w zasadach ładu wytwarzanych przez mikroukłady zbiorowe i właśnie one stanowią o charakterze więzi społecznej. Jedynie w pewnych aspektach ów porządek społeczny przenika i reguluje funkcjonowanie wielkich zbiorowości. W związku z tym wystarcza badanie mikrostruktur, gdyż ich wyniki z powodzeniem można ekstrapolować na szerszą skalę.

Taka interpretacja nie zaprzecza istnienia dużych zbiorowości społecznych. Neguje jedynie działanie praw społecznych osobliwych dla nich, a tym samym odmawia im cechy realności społecznej. W związku z tym nie jest tutaj stawiany problem wpływu wielkich zbiorowości na małe grupy. Pierwszej z nich brakuje bowiem atrybutu strukturalnego, przez co nieistotny jest kontekst makrospołeczny w wyjaśnieniach socjologicznych. Tego typu ontologiczne i epistemologiczne założenia były szczególnie silnie widoczne w socjologii amerykańskiej do końca lat sześćdziesiątych.

Dla całości obrazu należy powiedzieć, że wielu zwolenników ma stanowisko wskazujące na występowanie struktur pośrednich między mikro- a makropoziomem życia społecznego. Są nimi społeczności lokalne wsi, miasteczek i miast. Jest im charakterystyczny ład życia wewnętrznego, a jego podstawę stanowi zajmowane terytorium i przestrzeń. Zbiorowość nadaje im charakter własnej przestrzeni społecznej. czyli obszaru swojego i miejscowego. W jego zasięgu przebiega całość życia mieszkańców i społeczność lokalna zapewnia realizację wszystkich potrzeb swoich członków. Jest grupą wszechobejmującą. Nie chodzi tutaj wyłącznie o potrzeby życia codziennego, bytowo-materialne. psychospołeczne itd. oraz instytucje społeczne im służące, ale również o zaspokojenie potrzeb egzystencjalnych mieszkańców, związanych z naczelnymi wartościami oraz z sensem życia.

Lokalność daje również głębokie zakorzenienie społeczne, w którym indywidualna biografia jest mocno spleciona z historią i z kolejami losu zbiorowości. Jej system kultury symbolicznej utrzymuje ciągłość między przeszłością a teraźniejszością, znaczeniami indywidualnie pojmowanymi a sensem zdarzeń zbiorowo określonym. Sięgając do myśli P. Rybickiego należy podkreślić zdolność zbiorowości lokalnych do wytwarzania globalnej struktury społecznej, dotyczącej trzech podstawowych wymiarów jej życia. Struktura również decyduje o tym, że zajmujący dane terytorium. i z tej racji pozostający w bliskości przestrzennej, zmieniają istotę społeczną ntwnowości. Stają się społecznością lokalną zdolną do samoprzekształcania zasad porządku życia wewnętrznego (Machaj. 1994). Postulowana przez R. Mertona kon-cepcja teorii średniego zasięgu obejmuje między innymi badanie prawidłowości faokcjonowama i zmiany tego typu struktur społecznych (Merton, 1982).

ReaMimując tę część rozważań należy powtórzyć, że prezentowane ujęcia mi-boMruklur społecznych łączy jeden zasadniczy walor. Jest nim realizm ontologicz-fpb bowiem wuyttkie one opowiadają się za występowaniem struktury jako signum

specificum życia społecznego. Różni je jedynie skala zjawisk, w obrębie których struktura występuje, a więc społeczny zasięg prawidłowości, które determinują przebieg zjawisk i form życia społecznego.

Rybicki pisząc o sile makrostmkturalnego kontekstu podkreśla, iż to on właśnie jest pierwotną całością społeczną. Stwarza warunki materialne, kulturowe oraz schematy interakcji społecznych. Drugie stanowisko widzi w mikroukładach istotę grupowego charakteru. Ich własności strukturalne są transmitowane na wielkie zbiorowości. Natomiast opcja trzecia dostrzega średni poziom realności społecznych. Prawa struktury zbiorowości lokalnych zawierają zarówno mechanizmy działania makro- jak i mikrostrukturalne. Zatem ich rozpoznanie może być kluczem dla wyjaśniania oraz rozumienia zjawisk wielkiej oraz malej skali społecznej.

2. Mikrostruktury: orientacje teoretyczne

W mikrosocjologii rysują się dwa zasadnicze podejścia teoretyczne — metodologiczne. Są to mikrosocjologia strukturalna oraz ujęcia interakcyjne, w obrębie których krystalizują się teorie społecznej tożsamości. Obie orientacje prezentują realizm ontologiczny. Odwołują się bowiem do określonych całości społecznych, z obrębu których pochodzą determinujące uwarunkowania zjawisk społecznych. Każda z nich operuje kategorią struktury w swoistym dla siebie rozumieniu. Poniżej omawiam zasadnicze cechy obu podejść. Szczególną uwagę zwracam na pojmowanie struktury oraz dróg jej identyfikacji w postępowaniu wyjaśniającym. Emergentnemu stmktu-ralizmowi socjologicznemu poświęcono wiele opracowań, w związku z czym ograniczę się do rekapitulacji jego podstawowych tez.

Mikrosocjologia strukturalna opiera się na ogólnej zasadzie emergencyjności (Szmatka, 1980, 1989). Jest to generalna teza ontologiczna. odnosząca się do całokształtu rzeczywistości społecznej. Według niej. natura świata społecznego charakteryzuje się brakiem ciągłości cech społecznych. Wyodrębniają się w nim określone poziomy właściwości wzajemnie kumulujących się, które są jednak względnie niezależne od siebie. Co więcej, poziomy rzeczywistości są jakościowo odrębne od siebie. Jedyną ogólną, powszechną, a zarazem ukrytą właściwością świata społecznego jest emergencyjność i rodząca się z niej jego wielopoziomowość. Emergencja jest zatem strukturalną cechą rzeczywistości.

Wskazuje się trzy poziomy rzeczywistości społecznej: działających jednostek, mikrostruktur społecznych oraz makrostruktur społecznych. Zatem nauka, zmierzając do rozpoznania zgodnego z istotą rzeczywistości społecznej, składa się i trzech poziomów teorii, analogicznych do struktury świata społecznego, oraz z teorii odnoszących się do obszarów granicznych.

Należy podkreślić, iż kategoria poziomu nie ma wyłącznie abstrakcyjnego charakteru. Oznacza ona nic innego jak właśnie działanie struktur, które są meuchwyt-