IMGT58

104

Taka definicja edukacji znajduje uzasadnienie w zjawisku, które nazywane jest kryzysem-przełomem i oznacza przejście od nowoczesnego myślenia o człowieku i świecie do ponowoczesnych poszukiwań nowej formacji intelektualnej.

Osadzenie pojmowania edukacji w kontekście Współczesnych sporów związanych ze zjawiskiem przełomu cywilizacyjnego stanowi jednocześnie kryterium doboru teorii opisujących i wyjaśniających problemy edukacyjne, które zostaną przedstawione w dalszej części niniejszego rozdziału. Będą to następujące teorie:

1.    Teoria potrzeb Maslowa i Obuchowskiego.

2.    Teoria kształcenia Brunera.

3.    Teoria inteligencji emocjonalnej Golemana.

4.    Teoria tożsamości Eriksona.

Przedmiotem mojej refleksji będzie przydatność tych teorii do myślenia o edukacji. Teorie te zostaną zatem wykorzystane jako kontekst myślenia o edukacji i formułowania pytań o charakterze dyskursywnym.

Zasadniczym zarzutem wobec wyboru i doboru tych teorii może być ich ograniczenie do teorii psychologicznych i psychospołecznych. Uznając słuszność tego zarzutu, przypomnieć muszę, że niniejsza książka nie jest podręcznikiem teorii wykorzystywanych w społecznym dyskursie o edukacji. Zatem dwa względy pragmatyczne uzasadniają takie zawężenie przedstawionych teorii:

1.    W polskim myśleniu o edukacji ciągle jeszcze dominuje takie widzenie „wychowania” i „kształcenia”, w którym refleksja koncentruje się na stosunku interakcyjnym „uczeń — nauczyciel”. Ten typ myślenia może być racjonalizowany właśnie przez teorie psychologiczne i teorie psychospołeczne.

2.    Zaplecze dotyczące teorii o charakterze społecznym dla myślenia o edukacji zostało już wcześniej przygotowane przez Andrzeja Siemaszko (1993) i wystarczy w tej sytuacji polecić tylko studiowanie tej pracy.

3.    Edukacja w kontekście teorii potrzeb Maslowa i Obuchowskiego

Pierwsza książka Abrahama H. Maslowa — jednego z najwybitniejszych uczonych amerykańskich (obok takich psychologów jak: C. R. Rogers, V. Franki, J. F. Bugental, B. Kapłan) — o potrzebach została wydana w 1954 roku. Następne wydanie dość radykalnie zmienione ukazało się w 1970 roku. Książka została przetłumaczona i wydana w języku polskim dopiero w 1990 roku.

Pomiędzy wydaniem pierwszym a wydaniami następnymi widoczna jest wyraźna zmiana poglądów autora, wyrażająca się w przesunięciu:

1)    od koncepcji behawioralnych człowieka i freudowskiej psychoanalizy ku orientacji humanistycznej (paradygmatowi humanistycznemu w uprawianiu psychologii),

2)    od problemów i danych o charakterze analitycznym, sffagmentaryzowanych do holistycznego myślenia o człowieku i świecie.

Maslow tę zmianę tłumaczy zjawiskiem nazwanym przez niego NIEDOSTRZE-ŻONĄ REWOLUCJĄ. Jest nią radykalna zmiana koncepcji człowieka, koncepcji

społeczeństwa, spojrzenia na „naturę” człowieka i jego wytwory, takie jak np. nauka, filozofia, sztuka i inne. Maslow wpisuje się tym samym w zjawisko wcześniej już przywołane i nazwane: „zmianą cywilizacyjną”, „kryzysem-przełomem", „przejściem od nowoczesności doponowoczesności”.

Teoria potrzeb jest częścią teorii motywacji. O tym związku tak pisze Abraham Maslow:

„Nigdy nie Zrozumiemy ludzkiego życia, jeśli nie weźmiemy pod uwagę jego najwyższych dążeń. Rozwój, samorealizacja, dążenie do zdrowia, poszukiwanie tożsamości i autonomii, tęsknota za doskonałością (wyrażając się inaczej dążenie »ku górze«) muszą być teraz bezwarunkowo przyjęte jako szeroko rozpowszechnione, a być może, powszechne dążenia ludzkie.

A jednak istnieją także inne, regresyjne, niosące lęk, samopomniejszające tendencje i bardzo łatwo możemy o nich zapomnieć. (...) Musimy zdawać sobie sprawę, że wielu ludzi wybiera raczej to, co gorsze, niż to, co lepsze, że rozwój jest często procesem przykrym i można go unikać z tego powodu, (...) każdy z nas jest głęboko ambiwalentny w swym stosunku do prawdy, piękna, cnoty, kochając je i jednocześnie lękając się ich” (Maslow, 1990, s. 13-14).

Wedle Maslowa rozwój człowieka skorelowany jest z rozwojem potrzeb; W ciągu życia człowieka mogą ukształtować się i mieć znaczenie następujące grupy potrzeb:

1. Potrzeby podstawowe

Są to potrzeby, których zaspokojenie jest warunkiem biologicznego istnienia organizmu. Tai typ potrzeb jest właściwy wszystkim organizmom żywym. Należą do nich: a) potrzeby fizjologiczne, b) potrzeby bezpieczeństwa.

2. Potrzeby społecznej interakcji

Są to potrzeby afiliacji, akceptacji, szacunku, prestiżu, zróżnicowanych relacji z innymi ludźmi, opartych na podporządkowaniu i dominacji, na różnych podstawach emocjonalnych (miłość, przyjaźń, szacunek, opór wobec kogoś i czegoś), wykorzystujące różne strategie współdziałania, rywalizacji i wpływu. Należą do nich: a) potrzeby przynależności i miłości, b) potrzeba szacunku.

3. Potrzeby integracji osobowości

Są to potrzeby osiągnięć i sukcesu, samorealizacji i samourzeczywistnienia, nadania swemu życiu indywidualnego sensu. Związane są one z zaistnieniem i możliwością zaspokojenia następujących potrzeb: a) pragnienia wiedzy i rozumienia, b) potrzeb estetycznych.

Potrzeby tworzą strukturę hierarchiczną. Kolejne grupy potrzeb pojawiają się w rozwojudalogenetycznym (procesie ewolucji człowieka) i rozwoju ontogenetycz-nym (rozwoju jednostki). Im niższe potrzeby nie są zaspokajane, tym silniej występuje zjawisko depry wacji i z większą siłą uruchamiane są reakcje obronne. Zycie na poziomie potrzeb wyższych (samourzeczywistnienia) wiąże się częściej z „poczuciem szczęścia” i takimi obiektywnymi wskaźnikami dobrostanu, jak: długowieczność, mniejsza podatność na choroby, większa sprawność i inne (J. Czapiński, 1995).

Kontynuacja(humanistycznej i holistycznej perspektywy poznawczej wobec potrzeb są prace Kazimierza Obuchowskiego. Wprowadza on nieco inny podział