IMGV45 35

wyraźcie „anachronicznym" nie świadczy o .anachroniczności' samego dzieła. Wiadomo przecież, ze elementarnym składnikiem dwudziestowiecznej kultury artystycznej (zwłaszcza pla stycznej i muzycznej) było sięganie po elementy „archaiczne . „anachroniczne" czy zgoła „prymitywne" na tle „wysokiej estetyki epoki Wiążą się z tym zagadnieniem dwudziestowieczne realizacje (modyfikacje i kontynuacje) historycznie zamkniętych, tj. ustabilizowanych i społecznie rozpoznawanych gatunków artystycznych. W muzyce: oper. mszy. pasji czy różnych form muzyki kościelnej, w malarstwie: portretów. malarstwa pejzażowego, w literaturze: bąjck. sonetów, apokryfów, powiastek filozoficznych etc. Chodzi tu o wyraźnie podkreślony (np. w tytule utworu) gest powtórzenia, kontynuacji. uprawiania gatunku „skończonego", zamkniętego w określonym paradygmacie sztuki. W przypadku „powieści-worka" mamy do czynienia z zabiegiem podobnym — przekształcenie zastanego systemu narracyjnego dokonuje się nie poprzez wy-pracowywanie nowych sposobów narracji (co stanie się zasługą powieści zachodnioeuropejskiej), lecz poprzez sięgnięcie do złóz ukształtowanych, jakby „zaprzeszłych" konwencji literackich (tu: narracji wszechwiedzącej).

W estetyce „powieści-worka" nowość czy anachroniczność „chwytu" nie ma żadnego znaczenia. Nowatorstwo powieści jest tu rozumiane jako swobodne posługiwanie się różnymi sposobami wysłowienia, przy czym chodzi tu zarówno o różne formy ujawniania narratora, jak i różne gatunki mowy. Mamy więc do czynienia z nieustanną interferencją dwóch dyrektyw estetycznych. Z jednej strony z „romantycznym" mieszaniem stylów, gatunków i hierarchii, ale z drugiej — z Jcla-sycystycznym" uwyraźnianiem form i podziałów między nimi. „M ieszanie" bowiem o tyle jest możliwe, o ile ujednozna-cznia elementy mieszane. Parodie, trawestacje, pastisze, aktualizacje etc. o tyle spełniają swą funkcję, o ile zawierają wskazówki odnalezienia cytowanego wzorca. Tak więc tą samą „wartością użytkową" zostają obdarzone konwencje z różnych etapów literackiej diachronii, jak i z rozmaitych hierarchii piśmiennictwa. Nie chodzi tu zatem ani o kontynuację określonej techniki narracyjnej, jako najbardziej odpowiedniej, ani tez o eksperyment w sensie poznawczym. Punktem wyjścia tych powieści jest dystans wobec znanych konwencji budo-

ISŁh ^U'^k-^łu narracyjnego. Wazyatko. o «yi» « tych powie-narrator dodatkowo Komentuj®-wi) p^r;— interwencje autorskie w struktur.,* oiłi>windi,n,_a^<V^,'^vy,’^owi*’^dz' postaci, narratora, w sam sposób z wartoAcin    •*“•* wskazaniu nieidcntyfikocji autora

literatury. a    _z kultur, literacką

„-if.,; |.._hi    J ^r wskazuje więc. te używa słów, któ-

rychmtłubj.żc posługuj _Bię konwencjami, które są tandetno, te opowiada o pewnych sprawach z konieczności. le Uwiadomię m_Kerme w świat przedstawiony, ze „zmyśla* nazwiska, realia etc. Czym to jednak po to, ponieważ uważa — jak Witkacy - ze nie można już puUi takjak wielcy twórcy prozy realistycznej XIX wieku (zob. JW. 173) i że „nowość" w literaturze polega na bezceremonialnym wykorzystaniu wszystkiego, co dotychczas „na serio" pisano.

Charakterystyczna — chociaż w innym niż powyżej planie

_jest tu wypowiedź Witkacego, w której autor Nienasycenia

__0T^_wnal budowę powieści do kompozycji obrazu konstru-ktvwistycznego- Porównanie to wskazuje, że Witkacy, mimo wielu zastrzeżeń, doszukiwał się związków między poetyką elastycznych dzieł „nowej sztuki" XX wieku a swoimi powieściami. Tak oto uzasadniał sposób traktowania tematu w „po-wieSci-workti":

W kwestiach społecznych²* (...) ma się do czynienia s tworom tak skomplikowanym. “ “** można czasem przedstawić go w jednym rzucie. Wiko trzeba użyć tych sposobów jednoczesnego, wielostronnego przedstawienia. którym w stosunku do przedmiotów operowali k u b i k ci i futuryści stwarzając tym samym zupełni® nowe wartości w sferze Czy-Mej Formy malarstwa²⁴.

Znamienne, te owo „wielostronne przedstawienie" lub też obecność w powieści „wielu wzajemnie przecinających się płaszczyzn” nie jest przez Witkacego uzasadniane p o z n a w -cio np. epistemologią narracji (rótoymi punktami widzenia), bfdącą wyznacznikiem nowoczesnej prozy zachodnioeuropej -

..""t³"?⁰-^k'^vcs«icspołeczne*sa głównym przedmiotem zaintereso-

mafc/TkS,¹!!.^6Ł,<lc® ■^di^Ilp,e“ sztuki* — jest to ów piąty poziom „worko-nua.ekUtyą "ipauiaaJan

W B> '^0dfK*^nrdź    .Pożegnania jezienH, BK, 374 (podkr.