IMGa64 (4)

Condorcetcm przepowiadał człowiekowi „trwanie bliskie nieśmiertelności’*. Olśniewały go iskry elektryczne, co „niosą słowa po świecie z szybkością, której piorun' nie sprosta, siłą czarodziejską, przy której znika czas”. Za Augustem Blanqui powtarzał w zachwyceniu jego futurystyczne wizje: „Jedno prawo dla wszystkich... w jego obliczu krzywda prywatna przechodzi w publiczną obrazę... Rozpościerające się miasta jaśnieją nieznanym dotąd życiem i blaskiem... drogi i spławy przerzynają niwy bujnym pokryte plonem... lądy i morza oczyszczone z rozbojów... szkoły dla ludu... przemysł bliski przesilenia, cudowne narządy... coraz dalej sięgające polityczne prawa... banki, akcje, kasy oszczędności, jawność finansów, spisy ludności, para, żelazne koleje”. To nie utopia. To duch ludzki odmienia postać świata. „Któż róż mierzy dalej ten postęp, i któż przewidzi przyszłość ludzkości całej?” Wieki zmieniają się w dnie i godziny. Nowy, wspaniały świat już blisko. „Tak, to świat nowy, świat gorejący, w którym się stapiają dwa Chrystusowe światy, bo zrównanie zaszczepione w obłokach zapuszcza już korzenie w ziemię. [...] W tym świecie nowym wszystko musi być nowem. Ślepa trwoga, szał wieków poetyckich, życie oderwane od ziemi — pompa u góry, nędza u dołu — wszystko co początkujące usuwa się blade, omdlałe i bezsilne. [...] Narody się zrastają w jednolite ciałó, które żyć kiedyś będzie bez trwogi, opieki, sławy, poezji i niewoli, które żyć będzie pracą i wiedzą. Im dalej w tył, tym więcej mistyczności, sztuki i urojeń; — im dalej wprzód, tym więcej prawdy, suchości i rzeczy”¹⁵⁰.

To nie utopia. To wichrowy prąd życia zbiorowego. Człowiek wyzbywa się trwogi o duszę i trwogi o mienie, wyzbywa się upiorów przeszłości, sam staje się panem przeznaczenia swego. To nie utopia. To postęp nieskończony, „to przewaga prawd przyrodzonych, praw boskich ujętych wiedzą człowieka”. Nie twórzmy światów urojonych. „Żyjmy spokojni wśród świata, gdzie nas Stwórca umieścił; świat ten nie wyda Kolumba, który by odkrył wyspę Morusa lub szczęśliwe państwo księdza Jana”¹⁵¹.

Mógłby był dodać, że ten świat nie wyda także doktora Fausta, bo przecież Bóg bez oporu łona tajemnic odmyka zuchwałym uczonym i niecierpliwa ludzkość nie będzie musiała za potęgę i wszechumie-jętność płacić potępieniem duszy. To tylko romantycy i niektórzy

*** J. Supiński, Myil ogólna fizyotogii toizechmiata, wjrd. III, w: Pisma, t. I, Warszawa 1883, i. 258-262. ¹⁹¹ Ibidem, ■. 263.

z zachowawców czuli zapach siarki, jakąś demoniczność maszyn i -zmu i wyzwolonego tłumu. Imaginacji postępowców jeszcze się nie uczepiła myśl o możliwym rozszczepieniu wartości. Nie przeczuwali tragizmu komedii nie-boskiej. Ufali rozumowi człowieka i rozumowi historii. Przyszłość rozpoznawali jako krainę obfitości i wiecznego pokoju zbratanych klas i narodów i dlatego żyli spokojni o losy świata. W ubogim krajobrazie swojej ojczyzny uparcie zszywali sacrum i pro-farium: wielką obietnicę z małymi interesami dnia powszedniego. Nić rwała się raz po raz.