IMGv37

przyswajaniem języka przez niesłyszącego i dokonu-jĘPSjWi H dzięki temu rozwojem psychicznym wymaga bliższego okre-I I teorii akwizycji języka ojczystego (prymamego), a także pojęcia samego języka.

Przez język należy rozumieć ponadindywidualny, społeczny", dwu* klasowy system znaków ", cechujący się możliwością generowania nieskończonej liczby zdań ze skończonych elementów" za pomocą reguł fonologicznych, leksykalnych, gramatycznych, stylistycznych i innych.

Są przy tym wykorzystywane następujące symbole: samodziel-n e. tj. wyrazy i związki frazeologiczne i niesamodzielne, tj. 1) onorfemy będące najmniejszymi znaczącymi cząstkami wyrazów, ■ prozodemy, realizowane w tekście mówionym, zwłaszcza w postaci melodii, akcentu i rytmu, a w tekście pisanym w miarę możliwości za pomocą znaków interpunkcyjnych. Ponadto są wykorzystywane pozbawione znaczenia i nie będące symbolami fonemy złożone z abstrakcyjnych elementów dystynktywnych (realizowanych w tekście mówionym za pomocą głosek, zaś w tekście pisanym za pomcą liter), które służą do odróżniania dźwiękowych postaci wyrazów i za ich pośrednictwem znaczeń*. Dwuklasowość znaków językowych polega ńa tworzeniu ze znaków prostych znaków złożonych, czyli zdań.

Kształcenie dzieci niesłyszących w języku i przez język obejmuje w zasadzie dwie koncepcje. Jeżeli w rozwoju językowym dziecka niesłyszącego został w jjełni wykorzystany okres sensytywny i krytyczny, a więc okres niemowlęcy, i dziecko w rezultacie rzeczywiście komuni-kuje się za pośrednictwem mowy, możemy ''mówić ó~ n aituralnej albo macierzystej akwizycji języka. Jednym z najwybitniejSźych współczesnych przedstawicieli^ takiego podejścia jest Antony van Uden.

W przypadku, kiedy dziecko niesłyszące rozwija się głównie, za pośrednictwem aiaków języka migowego, jego językiemjprymarnym jest język migowy i musi ono posługiwać się co najmniej dwoma kodami językowymi, to jest pismem i językiem migowym. Różnice zaś między Językami mówionymi są bez porównania mniejsze niż między systemami języka migowego a językiem mówionym i pisanym. W takiej sytuacji jąrjkiezp macierzystym, pry marnym będzie język migowy. Nauczanie mowy będzie się dokonywać w sposób sztuczny, scharakteryzowany przez Ó. Króhr.erta. Udział świadomości w uczeniu* się językowego kodu, pkwn jest także język polski, będzie zatem tym większy, im starsze będzie dziecko.

⁹ V. fiMirc de, Kurs językoznawstwa ogólnego, Warsza/wa 1961. I T. Milewski, Językoznawstwo, Warszawa 1965.

I N. Cfcomsky, Syntactic structures, The Hague, Peris 1972.

I Por. L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1962.

jednostce przyswojenie języka ojczystego.

Teoria behawiorystyczna przeciwnie, przyjmuje, w przyswojenie sobie przez dziecko języka prymamego dokonuje się w procesie warunkowania i uczenia się. Nawiązuje ona do koncepcji twór* ców behawioryzmu (Johna Watsona, Edwina R. Guthrie, Edwarda Toł-maina, Clarka L. Hułla i Burkusa Frederica Skinnera), która ‘MWlII że posługiwanie się językiem jest zachowaniem werbalnym. Podstawowymi pojęciami teorii behawiorystyeznej są: układ bodziec-reakcja i wzmocnienie. Koncepcja behawiorystyczna w latach sześćdziesiątych zostMa poddana zasadniczej krytyce, zwłaszcza przez N. Chorn-sky’ego, co między innymi przyczyniło się do powstania neobehawio-

We współczesnym językoznawstwie oraz ■akwizycji języka wyróżnia się dwie główne teorie dbtMMW nia przez dzieoko języka ojczystego: n a 11 w is ty cz1oąpT^h|_ rystyczną. Trzecia omawiana koncepcja — kognitywna _.tyczy nauczania języka obcego ^r.

Teoria natywistyczna nawiązuje do racjonaUzoMI tycznego, według Tctórego w mózgu są zakodowane określone językowe, właściwe tylko człowiekowi. Struktury te mają wrodzonych i są niezależne od indywidualnej inteligencji. Twórcą'ti|jH ~natywistyczmej w językoznawstwie jest Noam Chomsky. Jest on kii" tynuatorem koncepcji Wilhelma Humboldta, Friedricha Schlegla i Ge^ frieda W. Leibniza, według których zdolność do posługiwania 9 języ-' kiem .przez człowieka jest mu wrodzona. Zatem nauczyciel, środowisko społeczne ma jedynie „pobudzić”, wrodzone mechanizmy,' co umoś&Hfi

ryzmu.

Teoria kognitywna (łac. cognoscere — wiedzieć) została opracowana w Stanach Zjednoczonych m. in. przez Kurta Lewina jako tzw. poznawcza teoria pola. Uczenie się. języka w myśl tej teorii ma charakter-świadomy i dokonuje się przez wgląd w tworzenie struktur, postaci. W myśl tej teorii uczeń powinien najpierw w sposób w pełni świadomy poznać określoną regułę językową i z kolei zgodnie z zasadą poła poznawczego zastosować ją w praktyce.

Teorie natywistyczna i behawiorystyczna wyjaśniają przede wszystkim, jaki jest mechanizm przyswajania języka ojczystego przez dziecka Teoria kognitywna natomiast znajduje zastosowanie głównie jako jedew ze sposobów podejścia w nauczaniu języka obcego, a w takiej sytuacją znajduje się wiele dzieci z uszkodzonym słuchem, które zanim zaczną

²⁷ Teorie natywistyczna, behawiorystyczna i kognitywna zostały odm! podstawie opracowania A. Szulca, Podręczny słownik językoznawstloa nego, jw.